Verslag Divosa Najaarscongres 2023

De dag na de verkiezingsuitslag. Wat kunnen mogelijke coalities betekenen voor het sociaal domein? Welke politieke wind er ook gaat waaien: in het sociaal domein moet het eenvoudiger. Het sociale stelsel loopt vast en vraagt om verandering. Gemeenten hebben de ruimte nodig om inwoners in kwetsbare situaties goed en gemakkelijk te helpen. Tijdens het Divosa Najaarscongres op 23 november gaan we samen op zoek naar mogelijkheden. 

Ja, ze was wel met een kater wakker geworden. Deze dag van het Najaarscongres, zo vlak na de landelijke verkiezingen waar Nederland een ruk naar rechts maakte. Ze had er aanvankelijk ook over getwijfeld om juist nu het Divosa Najaarscongres te openen in haar stad Utrecht. Maar de wethouder die veel onderwerpen in het sociaal domein onder haar hoede heeft, besloot het toch te doen. Want juist nu zijn die onderwerpen zoals bestaanszekerheid en gelijke kansen, ook tijdens dit congres nóg relevanter.

Het is gewoon niet simpel

Het zijn thema’s waar Utrecht al jaren op inzet, soms zelfs dwars tegen landelijk beleid in. ‘We zijn de stad van de Utrechtse schuldenaanpak waarmee we de schulden in onze stad hebben gehalveerd, we hebben de vierwekenzoektermijn afgeschaft en zijn al tien jaar bezig met wijkteams. Daar zijn we trots op. Maar we hebben ook nog veel te leren. Door ingewikkelde wet- en regelgeving is de overheid verworden tot een veelkoppig monster en daar zijn we in Utrecht ook onderdeel van.’

Voortman refereert aan het thema van het congres: Hou ’t simpel. ‘En dat is ook zo, maar dat klinkt ook wel weer erg simpel, want het is gewoon niet simpel. Het is voor inwoners ontzettend ingewikkeld om hun weg te vinden. Er zijn veel knellende mechanismen waar mensen last van hebben. Het blijft de uitdaging om niet vanuit onze eigen afdelingen binnen de gemeente te redeneren, om te denken vanuit de belevingswereld van inwoners.’ 

Giftige cocktail

Tegelijkertijd staat het sociaal domein onder druk, ziet Voortman. Tekorten, arbeidsmarktproblemen. Ze noemt het een giftige cocktail, want hoe kun je onder die omstandigheden het sociaal domein versterken? Voortman noemt drie pijlers waar Utrecht op stuurt: ongelijk investeren in gelijke kansen, toegankelijk blijven voor mensen die ons echt nodig hebben en de oorzaak van problemen aan te pakken.

‘We werken dus niet met een kaasschaafmethode, maar willen echt de kern van problemen oplossen. Dat doen we door groepsgericht te werken en in te zetten op preventie. Bouwen aan een sterke samenleving waarin het normaal is om elkaar te helpen. En zo kan hulp beschikbaar blijven voor mensen die het echt nodig hebben.’

Niet alleen pleisters plakken

Voortman sluit af met een oproep aan het Rijk. ‘We kunnen het niet alleen. Het Rijk moet er echt voor zorgen dat het sociaal domein voor lange termijn houdbaar blijft, we willen in het sociaal domein niet alleen maar pleisters plakken. We hebben in Utrecht een ruimhartig armoedebeleid, maar ook dat blijft pleisters plakken op een groot probleem. Het minimuminkomen blijft te laag. Daarin hebben wij als gemeenten het Rijk nodig, het sociaal domein moet ook voor het Rijk een prioriteit worden.'

Het is 23 november, de ochtend na de verkiezingen. Julia Wouters, politicoloog en voormalig politiek adviseur van Lodewijk Asscher, staat op met een kater en een aspirientje. De PVV is met 37 zetels als grote winnaar uit de bus gekomen. De uitslag maakt veel reacties los in het land. In de zaal overheerst een gevoel van verdriet. Sommige aanwezigen voelen angst, anderen zijn blij. Wat de uitslag gaat betekenen voor hun werk in het sociaal domein weet bijna niemand.

Verschil maken

Het is logisch dat er veel onzekerheid is, vindt Wouters: ‘Mogelijk duurt het lang voordat we weten wat de uitslag betekent voor gemeenteland. Wat we wél weten is dat de lokale politiek er meer toe gaat doen. Jullie kunnen het verschil maken. De kiezer heeft geschreeuwd dat het anders moet. Dus die verantwoordelijkheid dragen we hier met z’n allen.’ 

Elke politicoloog met een voorspelling liegt 

De voormalig politiek adviseur van Lodewijk Asscher blikt terug op de afgelopen maanden. ‘Rutte stopt en dan weet je dat alles mogelijk is. Elke politicoloog met een voorspelling liegt. We hebben geen idee wat er gaat gebeuren.’

Voorjaar 2023 ligt de BBB voorop in de peilingen. Er is veel onenigheid in het kabinet, de sfeer is slecht. Ineens gaat het over migratie. De BBB zakt en de VVD schiet omhoog in de peilingen. Ook Pieter Omtzigt komt in beeld. De VVD voelt zich comfortabel, vertelt Julia Wouters. De PVV is niet meer relevant en Rutte doet het internationaal goed. 

Een verkiezingscampagne over migratie 

Onder politicologen zijn er weddenschappen over een mogelijke val van het kabinet. Julia Wouters: ‘Ik was er zeker van dat het kabinet zou vallen. Dilan Yesilgöz was helemaal on message: er moet een doorbraak op migratie komen. Want onderwijs, want zorg, want woningen. Ik zag een duidelijke campagneboodschap.’ 

Die campagne kwam er. Julia Wouters vergelijkt die met de Brexit-campagne. ‘Veel mensen maken zich zorgen over hun portemonnee, de zorg en waar ze kunnen wonen. Dat sentiment is aangewakkerd met een verhaal dat al het geld gaat naar migranten en ontwikkelingshulp. Gaat het na de Brexit nu super in Engeland? Nee natuurlijk niet. Dat frame is een manier om de verantwoordelijkheid af te schuiven op mensen zonder stemrecht.’

De overheid, dat is de bibliotheek en het zwembad 

Volgens Julia Wouters vindt veel pijn zijn oorsprong in het sociaal domein. En dat kan ze goed begrijpen. ‘Toen ik als zzp-er in coronatijd Tozo kon aanvragen, durfde ik dat bijna niet te doen uit angst om een foutje te maken. En als ik dat als theoretisch geschoolde al spannend vind, hoe moet dat dan als Nederlands niet je eerste taal is? Het werkt nu dus niet.’

Volgens de politicoloog werd de overheid de afgelopen maanden vaak gepresenteerd als een black box die veel geld kost. Julia Wouters: ‘De stelling was dat het mensen geld oplevert als we in de overheid snijden. Maar de overheid is niet hetzelfde als raamambtenaren. De overheid is de bibliotheek. De overheid is het zwembad. De overheid, dat zijn de voorzieningen waar mensen met minder geld van afhankelijk zijn.’

Simpeler beleid nodig 

Daarom doet het sociaal domein er volgens Julia Wouters vandaag nog meer toe dan gisteren. Hoe kunnen we daar lokaal mee aan de slag? In de zaal zijn ‘doorgaan met de ingezette koers’, ‘maatwerk’ en ‘systemen menselijker maken’ de meest gehoorde reacties. Wat willen ze het nieuwe kabinet meegeven? Feiten en cijfers. Bestaanszekerheid. Geen polarisatie. En tot slot: simpeler beleid.

In de zaal zien we videobeelden van lokale politici die dansen, zingen, acteren of tijgeren in de modder. Er wordt voorzichtig gelachen, Dylan Ahern lacht mee. ‘Niet de beste manier om jongeren bij politiek te betrekken’, concludeert de oprichter van De Kiesmannen. Hij weet hoe het wel moet: ‘Maak politiek voelbaar.’

Schrikbarend

Het vertrouwen in de politiek neemt af. Dat geldt zeker ook voor jongeren. Maar liefst 48% van de tweedeklassers vindt het niet belangrijk om in een democratie te leven, vertelt Ahern. Schrikbarend, vindt hij dat. Met De Kiesmannen zet hij zich keihard in om meer jongeren naar het stemhokje te krijgen. ‘Politiek moet leuk gemaakt worden.’ De setting is daarin cruciaal. Ahern kijkt om zich heen. De strakke polarzaal wordt getooid in warm oranje licht. Een mooie plek, vindt hij. Maar welke plek kiezen de mensen in de zaal om activiteiten te organiseren? ‘Kiezen jullie voor het gemeentehuis en het buurtcentrum,’ vraagt Ahern, ‘of zitten jullie ook in de sportclub en het café?’

Transactie

De Kiesmannen zetten van alles in om jongeren te bereiken: van grote shows in Tivoli en podcasts tot aan een academie en een scholentour. Belangrijk daarbij is een neutrale opstelling. ‘We duwen mensen niet een bepaalde kant op.’ Maar tegelijkertijd ziet Ahern dat het nog niet goed genoeg is. Het is moeilijk om mensen, zeker jongeren, bij politiek te betrekken. Oorzaken liggen in de geïndividualiseerde samenleving: gemeenschapsstructuren breken af, onze houding ten opzichte van politiek verandert. ‘Het wordt steeds meer transactioneel. Net zoals Thuisbezorgd en Tinder: de politiek moet ook leveren. Als het niet bevalt, ben je weg en zorg je voor iemand anders. Politiek staat steeds meer tegenover de burger.’

Stemrecht

‘Mensen zoeken naar een messias, iemand die alles oplost. Eerder was dat Thierry Baudet, toen werd het Caroline van der Plas en nu lijkt het Geert Wilders te zijn. Toch gaat het vertrouwen in politiek omlaag, de onvrede omhoog. Jongeren herkennen zich er niet in, hebben weinig politieke kennis. Ahern: ‘Als wij jongeren vragen: zullen we het stemrecht van 18 naar 16 jaar verlagen, dan is het antwoord steevast: nee, want wat weet ik ervan?’

Tips

Om de groeiende kloof tussen politiek en burger te dichten, heeft Ahern drie tips voor de zaal.

• Tip 1: Begrijp door te betrekken. ‘Houd het eenvoudig en spreek de taal van jongeren. En ga niet praten om het praten, maar zorg voor mandaat.’ 
• Tip 2. Maak het voelbaar. ‘We zijn goed in cijfers en kennis, in debatten en panels’, legt Ahern uit. ‘Maar je maakt politiek daarmee niet voelbaar. Je kunt meer teweegbrengen met beelden. Denk aan de foto van het driejarige jongetje dat in 2015 aanspoelde. Dat maakte zoveel meer los dan de cijfers over vluchtelingen.’ 
• Tip 3. Betrek rolmodellen en ‘unusual allies’. Ahern roept het publiek op om na te denken: welke andere organisaties - juist niet de usual suspects - kun je betrekken voor een unieke twist? Hij noemt een voorbeeld uit Amsterdam: daar werden stemhokjes geplaatst in kledingwinkels. Maar pas op, zorg wel voor een geloofwaardige samenwerking. ‘Je slaat de plank mis als je je aan iemand of een organisatie bindt die niet intrinsiek gemotiveerd is.’ 

Nu begint het echte werk, besluit Ahern. De verkiezingen zijn geweest, de tijd om te formeren breekt aan. Nu moeten we werken aan de democratie. ‘Jullie zijn het smeermiddel tussen burger en overheid, de katalysator om de samenleving op gang te brengen. Ga door met je goede werk.’

Sluit de dienstverlening in de jeugdzorg aan bij de bedoeling ervan? Op die vraag promoveert Sharon Stellaard op 8 maart. Ze schrikt van haar eigen conclusies en kijkt eerst in de spiegel: ‘Ook ik was iemand die leefde van deadline naar deadline en haastte van werkgroep naar klankbordgroep naar stuurgroep naar werkgroep.’

Boomerangbeleid 

Het proefschrift van Stellaard heet ‘Boomerangbeleid’. Wat betekent dat? ‘Al vijftig jaar hebben we hetzelfde voornemen met jeugdzorg en passend onderwijsbeleid. We zetten hetzelfde plan in om min of meer hetzelfde bereiken. En als dat niet werkt, dan zetten we weer hetzelfde plan in om min of meer hetzelfde bereiken. Dat blijft zich herhalen.’

Onze ideeën over het probleem en de oplossing veranderen niet, analyseert Sharon Stellaard. Is er eenmaal een optie gekozen, dan krijgt die een zelfversterkend effect. Steeds meer mensen en organisaties bewegen mee. Opleidingen en subsidieregelingen worden opgezet. Er ontstaan financiële belangen. En hoe meer belangen, hoe moeilijker de weg terug is.

Iedere hervorming beweegt verder af van het doel 

Stellaard: ‘Iedere nieuwe hervormingsagenda grijpt oppervlakkig en technocratisch in en bevat een evaluatieparagraaf om de effecten te meten. We denken dat het zo doelmatiger wordt. Vanuit het idee van zorgvuldigheid is dat verdedigbaar, maar het helpt niet als de oorzaak-gevolgrelaties op de langere termijn niet kloppen. Onbewust versterken we zo de focus en filter en bewegen we bij iedere hervorming verder af van het doel. Want iedere hervorming reageert op de onbedoelde knelpunten van die daarvoor.’

‘We denken vaak dat we iets nieuws doen’, vertelt Stellaard. ‘Terwijl veel van deze denkwijzen letterlijk vijftig jaar geleden al zijn opgetekend. Zelfs de teksten zijn vaak hetzelfde.’ Denk bijvoorbeeld aan de visie op kleine voorzieningen in de wijk of het versterken van de regio’s. 

Voor iedere behoefte een voorziening 

De promovendus illustreert haar betoog door in de geschiedenis van de jeugdzorg te duiken naar het liberalisme en de kinderwet van 1901. Voor iedere behoefte van een kind werd een voorziening gecreëerd. Hierdoor belandden steeds meer kinderen in de individuele voorzieningen en werden deze veel te complex. Veel mensen waren het toen eens: er moest breder naar problematiek gekeken worden en meer samenhang in het beleid komen.  

Toch werd rond eeuwwisseling de individuele benadering op steroïde gezet door er marktwerking aan te verbinden. Voor ieder probleem kwam een professional én een product. Er kwamen rugzakjes voor kinderen met een psychische diagnose om het aantal kinderen in het speciaal onderwijs te verminderen. Websites voor ouders werden ontwikkeld om de signalen van ADHD te herkennen. Het gevolg? Stellaard: ‘Wat een beheersmaatregel had moeten zijn, leidde tot een toename in het aantal kinderen met rugzakje én in het speciaal onderwijs.’

Start de beleidsanalyse niet in 2015, maar ga veel verder terug 

‘We reageren op symptomen en niet op structurele problemen’, herhaalt Stellaard. ‘Ook marktwerking is een symptoom van een probleem dat er al was.’ Ze maakt zich zorgen, want het wordt steeds erger. Waar er in een beleidsstuk in 1985 op één pagina 19 types jeugdhulp stonden, zijn dat nu dertig pagina’s met 898 productcodes geworden. 

Wat helpt dan wel om beleid simpeler te maken? Stellaard: ‘We hebben de data al. Die hoeven we niet meer te verzamelen. Onderzoek de structurele knelpunten en start je beleidsanalyse niet in 2015, maar ga veel verder terug. Als je blijft doen wat je deed, blijf je krijgen wat je kreeg.’

Hou ‘t simpel. Het is al ingewikkeld genoeg is het thema van het Divosa Najaarscongres 2023. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, zegt wethouder Linda Voortman: 'Hou ’t simpel. Dat is ook zo, maar dat klinkt ook wel weer erg simpel, want het is gewoon niet simpel.' Hoe zien de congresdeelnemers dat? Wat hebben zij in het sociaal domein meegemaakt wat echt ‘simpel’ was? En wat houden zij simpel (in hun werk)?

Ontkokeren. Ontschotten. Naar het voorveld. Het zijn termen waarmee we elkaar in het sociaal domein om de oren slaan. Sinds de decentralisaties zijn we er ook vol gas mee bezig, maar het gaat niet snel genoeg. Sterker nog, we worden zelfs een beetje ontkokermoe. Divosa-voorzitter Erik Dannenberg doet een poging om weer ‘schwung’ in ons werk te brengen. En wel in stijl van dit congres: met een paar stiften en een bord houdt hij ‘t simpel.

Niet één probleem

Aan de hand van een voetbalcoachbord bouwt Dannenberg zijn verhaal op. Hij wijst naar het voorveld: ‘Dit is de leefwereld van gewone mensen. Denk aan scholen, geloofsgemeenschappen, het consultatiebureau, de huisarts, thuiszorg en buurtinitiatieven.’ Met een stift trekt de voorzitter een verticale lijnen over het veld. ‘Mensen hebben meestal niet slechts één probleem. Toch hebben we kokers gecreëerd van inkomen, werk, wonen, jeugd, onderwijs, nieuwkomers, ggz. Dus passen mensen niet in ons systeem. Dit leidt tot veel individuele indicaties, veel hulpverleners, veel specialisten.’

‘Doorgeorganiseerd’

Maar hier blijft het niet bij. We hebben ons werk nog verder ‘doorgeorganiseerd’. Dannenberg deelt het speelveld op in horizontale banen: eerste-, tweede- en derdelijnszorg. De eerste lijn, de plek waar professionals en inwoners elkaar treffen, is eigenlijk klein. Daar zit ook het minste budget. Dannenberg laat zijn stift dalen. De tweede lijn, het middenveld waar de geïndiceerde zorg zit, is groter. De derde lijn is enorm. ‘Hoe groter het probleem, hoe meer een inwoner naar beneden op het veld zakt.’ De hulp wordt steeds specialistischer, zwaarder. Mensen veranderen van gewoon ‘werknemer’ of ‘ouder’ naar ‘cliënt’ of zelfs ‘patiënt’. 

Doorbraak

Daar gaat het mis, ziet Dannenberg. In de sport zitten de euro’s en de eer juist in het voorveld, maar in de wereld van welzijn en zorg en ondersteuning is het tegenovergesteld. ‘In het voorveld is weinig tijd en weinig geld. Dus gaan professionals achteruit voetballen: doorverwijzen naar tweedelijns voorzieningen. Daar is immers meer geld en tijd.’ Er ontstaat een ‘naar achteren gericht spel’. Het is nu zo druk op het middenveld, dat er meer geld nodig is. En worden onze spitsen, de professionals, wegbezuinigd. Dannenberg acht een flinke doorbraak nodig. 

Niet meer doorverwijzen

‘Hou ‘t simpel’. De voorzitter van Divosa pakt een wisser en veegt de lijnen weg. Het resultaat is een vrij speelveld; een sociaal domein met een nieuwe indeling. Een groter voorveld met meer budget en meer ruimte voor contact met inwoners. ‘We moeten meer communitygericht werken. Mét behoud van expertises. Maar deze professionals moeten de ruimte krijgen om in één team te werken en zich samen in te zetten om de buurt fysiek, mentaal, financieel en relationeel gezond te houden. En als het niet lukt om problemen in de wijk te voorkomen of op te lossen, dan moeten de collega’s uit het achterveld erbij worden gehaald.’

Dannenberg besluit met drie boodschappen:

1. Focus op het herstel van het gewone leven. ‘We moeten het voorveld in het sociaal domein belangrijker maken, de verbinding tussen professionals en inwoners versterken. En extreem versimpelen, ook de inkoop en verantwoording van gemeenten.
2. Gemeenten: treed op als spelverdeler. ‘Voor gemeenten geldt heel vaak: je bent er niet van, maar je gaat er wel over. Als bijvoorbeeld huisartsen uit wijken vertrekken, vind er wat van. En zeg tegen je professionals: ‘doorverwijzen wordt verboden.’ Maar haal in plaats daarvan je collega’s met een specialisatie naar boven.’ 
3. Rijk: richt je op maatschappelijke prestaties. Nu richt Den Haag zich te veel op de details van het speelveld. ‘Vereenvoudig de regels, stop met SPUK’s, focus op de buitenlijnen van het speelveld.’ Dannenberg pleit zelfs voor één wet op sociaal domein, met de benodigde ruimte voor professionals. En - welk kabinet er ook komt - het pleidooi van Divosa blijft: room bezuinigingen niet af. De grote schaarste in Nederland zit ‘m niet in geld, maar in personeel. Door anders te gaan spelen in het sociaal domein, hoopt Dannenberg op nieuwe energie.

Hij is één van de geïnterviewden in de publicatie ‘Eenvoud in complexiteit’: Ronald Derks, directeur Samenleving & Veiligheid bij de gemeente Delft. Bij de afsluiting van het ochtendprogramma van het Divosa Najaarscongres reikt Derks de interviewbundel uit aan de deelnemers in de zaal, mensen die zich naar verwachting goed zullen herkennen in de interviews, want dat complexiteit in het sociaal domein een feit is, is inmiddels wel duidelijk.

‘Complexiteit moet je omarmen’, vindt Derks. ‘Het is er, je kunt er niet omheen, stop het niet weg en vernauw het niet tot iets dat maakbaar is. Kijk liever waar je wel invloed hebt en zet dan een eerste stap. Iedereen heeft een cirkel van invloed, of die nou groot of klein is.’

Derks is één van vijf directeuren sociaal domein die voor de verhalenbundel zijn geïnterviewd door Divosa en licht alvast een tip van de sluier op van zijn kijk op complexiteit in het sociaal domein. Daarnaast vroeg Divosa filosoof en denkers des vaderlands Marjan Slob, bestuurskundige Jan-Kees Helderman, emeritus-hoogleraar sociaal werk Hans van Ewijk en neurowetenschapper Ayca Szapora mee te denken met het sociaal domein.

Welke perspectieven op complexiteit kunnen helpen om weer eenvoud te ontdekken? Lees hier meer over de nieuwe interviewbundel of ga direct naar de bundel via divosa.nl

Aan het einde van het Divosa Najaarscongres bevraagt dagvoorzitter Joost Hoebink vier ervaringsdeskundigen en experts in een levendige paneldiscussie. Hoe denken zij dat het simpeler kan?

Albert Jan Kruiter, publicist en medeoprichter Instituut voor Publieke Waarden (IPW)

‘Het loont om in mensen te investeren. Ja, dat kost eerst geld, maar daarna levert het veel meer op. Dat rekenen we door bij het IPW. Een andere berekening: in Rotterdam geven we in het sociaal domein vijftig procent van het budget uit aan vijf procent van de bevolking, dat zijn tweeduizend gezinnen. Dat gaat dan om 200 miljoen euro. Geef dat geld aan die tweeduizend gezinnen en hun problemen zijn opgelost. Simpel.

‘Maar het gaat niet alleen om doorrekenen. We hebben het in het sociaal domein over ‘de bedoeling’, over ‘ruimte geven’ en over de ‘opgave centraal’, maar dat zijn allemaal cultuurinterventies. Terwijl we dus een systeem hebben opgetuigd waarmee we 200 miljoen investeren in iets dat niet werkt. Het is gebaseerd op vier sturingsinstrumenten die niet werken. Ten eerste de wetten, dat zijn er veel te veel. Dan de geldstromen: ook veel te veel. Ook het derde sturingsinstrument, governance, kan beter: bewoners zitten niet aan tafel, waarom niet? Ten slotte het laatste instrument: accountability, we sturen veel te veel op p maal q. Het systeem moet helemaal anders. Stuur liever op outcome. Zo werken we aan een nieuw fundament in het sociaal domein.’

Ahmed Abdillahi, postbezorger en vrijwilliger Rotterdamse Sociale Alliantie (AA)

‘Als je arm bent, heb je het hele systeem tegen je. Ik heb het zelf ervaren toen ik eind jaren ‘90 naar Rotterdam kwam. Ik heb werkende weg mijn plek gevonden, en werk inmiddels alweer 25 jaar als postbezorger. Maar voor een periode van twee jaar had ik bijstand nodig en daar heb ik jaren last van gehad. Terugvorderingen bleven maar komen, oneindig veel brieven en dwangbevelen. In totaal is achtduizend euro teruggevorderd, tot de laatste cent. Ik heb het terugbetaald, want ik ben iemand die zeven keer valt en acht keer opstaat, naar een Japans gezegde. Maar zo ga je niet om met kwetsbare mensen. En die groep wordt steeds groter, zorg dat je weet wie deze mensen zijn. Zie ze en erken ze.’

Henk Guise is algemeen directeur Orionis Walcheren en bestuurslid Divosa 

‘We moeten gaan van moetiveren naar motiveren. Klanten moeten altijd vanalles van de gemeente. Formulieren invullen, verplicht solliciteren. We kunnen beter naast mensen gaan staan, naar mensen toe gaan. Ik hoor ook van mijn medewerkers dat dat soms lastig is en toch moeten we dat doen. Want we zullen samen naar een andere cultuur moeten gaan, van wantrouwen naar vertrouwen.’

Annette Schlingmann, coördinator van Meetellen in Utrecht 

‘Ik had gewild dat er mensen naar me toegekomen waren toen ik het nodig had. Tien jaar geleden ben ik dakloos geraakt na een lange loopbaan in onderwijs. Ik stond met twee tasjes bij de gemeente voor de deur, maar liep tegen muren aan. Ik kon toch immers weer gewoon gaan werken? Ik moest mezelf bewijzen, het systeem was uit op indicaties en daar paste ik niet in. Had me liever gevraagd wat ik nodig had, dat had me echt geholpen.’

Wouter Hart is bekend van zijn boeken De bedoeling, Anders denken en De oplossingenmachine. Maar daar gaat hij het niet over hebben op het podium van het Divosa Najaarscongres. De auteur neemt het publiek mee in een wrap-up van de dag. Én hij heeft zelf ook een boodschap voor het sociaal domein: ‘Ga niet uit van output, maar van de gesteldheid van je hart.’ 

Unusual allies

Hij was er even door van de kaart: de analyse van Sharon Stellaard eerder op de dag. ‘We reageren op symptomen en dwalen af van het echte probleem. Daarmee maken we het alleen maar erger’, ziet ook Hart. We moeten een diepere probleemanalyse doen. Maar hoe kun je anders denken? Het antwoord komt van Dylan Ahern: door andere mensen te vragen om mee te denken. Met unusual allies kunnen we aan de slag om complexe vragen te beantwoorden.  

Hart lacht: ‘Er is me gevraagd hoopvol af te sluiten.’ Het deed hem denken aan een fragment uit het gedicht van Václav Havel. Havel doet een appel op de gerichtheid van het hart. Dat is volgens de auteur de kunst in complexiteit: laten we ons niet richten op de output, maar op de geest. Fenomenaal 

Hart ziet dat ook gebeuren in ecosystemen. Hij toont een filmpje waarin Staatsbosbeheer een beekje inwerkt op de omgeving waar het doorheen stroomt. De waterstromen verplaatsen zand - daar is geen menselijk ingrijpen voor nodig - en die worden weer op een natuurlijke manier weerhouden door drijvend dood hout. Het levert een hogere waterstand op en veel meer variëteit in plant- en diersoorten. Fenomenaal, vindt Hart. Deze governance of ecosystems zou hij het liefst overal, ook op het sociaal domein, toepassen. Dat betekent: uitgaan van de bedoeling.

Lijmen

Uitgaan van de bedoeling is belangrijk bij het vinden van structurele oplossingen voor complexe problemen. De oplossing zit niet in stapsgewijze instructies of het sturen op output. We zijn doorgeslagen in het ‘hoe moet het gebeuren’ en ‘wat moet het opleveren’, aldus Hart. We kunnen de wereld niet aan elkaar lijmen met doeldenken. Neem de basisscholen in Nederland: ze hebben opgeteld te maken met 1464 leerdoelen voor rekenen. Geen docent die dat kan bevatten.

Onvoorspelbaar

Wat dan wel? Hart wil dat we beginnen met ‘van waaruit we kijken’. Dit betekent zoveel als: laat je leiden door de visie waarin je gelooft. Het proces en de uitkomst zijn dan onvoorspelbaar. Natuurlijk doen de doelen en de processen er ook toe, maar het gaat om de gerichtheid van je hart. Laten we elkaar vasthouden langs het vraagstuk, niet langs de vooraf goed bedoelde oplossing. En dan kleine stapjes zetten. ‘There is never enough money to do it right. But there is always money to do it again.’ Een hoopvolle afsluiter.

Hieronder vind je een een selectie van de foto's van het congres. Meer foto's bekijken? Je vindt ze op: www.flickr.com

Bekijk hier de aftermovie van het Divosa Najaarscongres 2023.

Divosa

Aidadreef 8 | 3561 GE Utrecht
Postbus 9563 | 3506 GN Utrecht
030 233 23 37
info@divosa.nl
www.divosa.nl

Tekstredactie

Chrisje Meima
Ingrid Huisman
Margit Timmen

Fotografie

Bas Losekoot

Video

Rob Vermaas
Sal Stam

Website

Jasja van Moorsel

Social media

Remco van Brink

Versie

november 2023