De sprong naar werk of de zekerheid van een uitkering?

Jongeren die 18 jaar worden en uitstromen uit het voortgezet speciaal onderwijs of praktijkonderwijs, of een instelling of detentie verlaten, staan vaker dan leeftijdsgenoten voor de keuze: maak ik de sprong naar de arbeidsmarkt of ga ik voor de zekerheid van een uitkering? Professionals kunnen helpen die (lastige) keuze te verlichten. Hoe? Je leest het in twee praktijkvoorbeelden.

Tijdens het Simpel Switchen-webinar van 28 november 2023 staat niet de regelgeving, maar de uitvoering centraal. Wat kunnen we doen voor jongeren in het voorgezet speciaal onderwijs (vso) of praktijkonderwijs (pro), in jeugdinstelling of detentie om de overgang naar werk of dagbesteding te versoepelen als zij 18 worden? Hoe kunnen we hen helpen om zelfverzekerd een volgende, duurzame stap te zetten? 

Het eerste praktijkvoorbeeld komt van Bart Reedijk, re-integratieofficier bij de gemeente Dordrecht. In die hoedanigheid schakelt hij tussen jongvolwassen ex-gedetineerden (18-27 jaar) met complexe meervoudige problematiek en ‘het systeem’.

Huisje, boompje, beestje

‘De jonge mensen met wie ik werk zitten vast voor zware delicten. Wanneer zij vrijkomen, hebben ze geen werk, meestal schulden en vaak geen dak boven het hoofd. Hun problemen zijn complex en komen niet vanzelf goed.’
De functie van Bart Reedijk behoort niet tot een specifieke gemeentelijke afdeling. ‘Ik val rechtstreeks onder de burgemeester, ben een vrije speler. Dat is belangrijk, want voor deze jongeren is heel veel nodig. Kaders helpen mij en hen niet verder.’ Wat Reedijk bij de jongeren voor elkaar probeert te krijgen, is dat zij het huisje-boompje-beestje gaan omarmen.’ 

Zelf aan zet

Voor een eerste ontmoeting bezoekt Bart Reedijk de adolescenten in de gevangenis. In twintig minuten legt hij uit wie hij is en wat hij voor hen kan betekenen. En: dat zij zelf aan zet zijn. ‘De meesten hebben al veel hulpverleners voorbij zien komen. Ze hebben geen idee wat ik nu weer kom doen. Ik vertel dan: “Ik kom namens de burgemeester om je te helpen. De keuze is aan jou. Maar accepteer je dit niet en ga je op de oude voet door, dan heb je een probleem. Je bent in beeld nu.”’   

Andere toekomst

‘Veel van deze jongeren zien zichzelf als slachtoffer, schuiven de verantwoordelijkheid van zich af. Daar confronteer ik ze mee: “Lopen hier ook mensen van 50 rond? Ja? Nou, die waren ook ooit 18. Je bent een doodlopende weg ingeslagen. Wat als je die weg blijft volgen? Waar ben je dan over drie jaar? Je familie neemt afstand van je, je schulden lopen op, je houdt niets en niemand over.” En dan schets ik die andere toekomst: “Over drie jaar kun je servicemonteur zijn en de boel op de rit hebben, huisje, boompje, beestje. Stel jezelf dát doel.”’ 

Hoge inzet

Vertrouwen win je niet in twintig minuten, weet Bart Reedijk. ‘Daarom probeer ik meteen een paar quick wins te scoren. “Heb je geen ID-bewijs? Regel ik voor je.” Zo creëer ik momentum, waarna ik gerichter met iemand in de weer kan. Wat past bij jou, waar ben je goed in? Daar wil ik achter komen. Ik zet altijd zo hoog mogelijk in. Het is belangrijk dat iemand niet alleen bezig is, maar ook gemotiveerd blijft. En als je focus op mogelijkheden blijft, dan zie je er steeds meer.’ 

Om die reden belt Bart Reedijk ook altijd met consulenten en werkgevers in het bijzijn van de jongeren.  “Ik heb hier iemand die perfect bij jullie vacature past. Hij heeft een moeilijke tijd achter de rug, maar is nu goed op weg.” Dat geeft zo’n jongen vertrouwen én onderstreept wat zijn eigen verantwoordelijkheid hierin is.’

Op weg helpen en houden

Bart Reedijk begeleidt de jongvolwassenen gemiddeld twee jaar bij hun overgang. ‘We plannen niet te veel afspraken vooruit, maar hebben contact als het nodig is. Anders krijgen ze het gevoel dat ze weer in een systeem gezogen worden. Bovendien: als ik elke week zou vragen hoe het gaat, dan hebben we in het begin vooral vervelende gesprekken. Dat helpt niet, het heeft wat tijd nodig. Dus ook als ze een baan gevonden hebben, mogen ze me altijd bellen of appen. Ik ben ervoor om ze op weg te helpen en te houden.’ 

Het tweede praktijkvoorbeeld van deze Simpel Switchen-themabijeenkomst wordt gepresenteerd door Remco Mosselman en Gert-Jan van der Kaaden. Mosselman is trajectbegeleider op vso-school De Blink, Van der Kaaden manager arbeidsontwikkeling bij sociaal werkbedrijf IW4, beide in Veenendaal. De twee werken nauw samen om leerlingen optimaal te begeleiden bij hun vervolgstap naar dagbesteding of werk. En daar beginnen ze al vroeg mee.

Remco Mosselman: ‘Onze school is een veilige haven voor leerlingen. We proberen de overgang naar dagbesteding of werk zo goed mogelijk met ze voor te bereiden. Toch zagen we dat relatief veel leerlingen met een arbeidsprofiel het niet lang volhielden bij de organisatie waar ze na school aan het werk gingen. Het gat tussen school en werk bleek te groot. Leerlingen lopen wel stage ter voorbereiding, maar in die periode voelt school echt nog als vangnet. Eenmaal van school missen ze dat fundament, die zekerheid. Vandaar dat we met IW4, waar elk jaar een deel van onze leerlingen aan het werk gaat, zijn gaan kijken: wat kunnen we doen om hun landing te verzachten? Hoe kunnen we hen nog beter voorbereiden?’

Logische samenwerking

Gert-Jan van der Kaaden, manager arbeidsontwikkeling: ‘Al jarenlang lopen leerlingen van De Blink stage bij IW4, onder begeleiding van hun docent of trajectbegeleider. We kennen elkaar dus goed. Als sociaal werkbedrijf hebben we veel expertise in het begeleiden van mensen naar de arbeidsmarkt en op de werkvloer. Daarnaast beschikken we over een goede set diagnose-instrumenten om hun wensen, behoeften en mogelijkheden te toetsen én over een groot netwerk van werkgevers en stagebedrijven. Het voelde logisch om de vraag van Remco en zijn collega’s samen op te pakken.’ 

Van 18 naar 16

Remco Mosselman: ‘Een belangrijk aspect van onze samenwerking is dat we de aandacht voor de overgang van school naar werk niet pas in het laatste schooljaar inzetten, maar al twee jaar eerder. Met name voor de leerlingen die nog schommelen tussen dagbesteding of werk, is die vroege aandacht voor hun vervolgkeuze gunstig. Hoe beter wij en zijzelf hun mogelijkheden en kansen in beeld hebben, hoe kleiner het risico dat we hen te laag inschalen of dat zij op hun tenen moeten lopen. Bovendien kunnen ze dan nog een paar stages lopen om uit te proberen of en hoe hun verwachtingen en vaardigheden matchen met de werkvloer.’

Compleet plaatje

Gert-Jan van der Kaaden: ‘Op dit moment lopen drie leerlingen van De Blink stage bij IW4, op onze re-integratieafdeling. Onze re-integratieconsulenten hebben veel contact met hen, zien hoe zij functioneren. Daarnaast voeren we voor deze jongeren een verdiepende arbeidsdiagnose uit; de arbeidsdeskundige en psycholoog toetsen onder meer hun leervermogen en arbeidsvaardigheden. En we voeren natuurlijk gesprekken met de leerlingen en hun ouders en met Remco en zijn collega’s om een goed beeld te krijgen van hoe het thuis en op school gaat, ook met het oog op eventuele lichamelijke of verstandelijke beperkingen. Hoe completer het plaatje, hoe beter onze jobcoach leerlingen aan een fijne, passende vervolgstage of werkplek kan helpen.’

Vertrouwen

Remco Mosselman: ‘Ik wil allereerst van een leerling zelf weten hoe die erin staat. “We zien dat je tussen dagbesteding en werk in zit. Wat denk je: zullen we eens kijken of we je naar werk kunnen begeleiden?” Die vraag leg ik daarna ook aan ouders of verzorgers voor, waarbij ik merk dat zij het vaak wel spannend vinden. Dat gesprek voeren we vervolgens ook met ouders of verzorgers. Zij vinden het soms spannend; wat als hun kind het op de werkvloer niet redt?’
Gert-Jan van der Kaaden: ‘We kunnen de uitgebreide arbeidsdiagnose met ouders doornemen, zij kunnen terecht bij onze jobcoach en we betrekken hen goed bij de voortgang van de stages van hun kind. We nemen ze stap voor stap mee in het traject.’

Tovenaar

Remco Mosselman: ‘Wat denk ik het allerbelangrijkste is, voor alle betrokkenen: durf buiten het bestaande hokje te denken. Hou niet star vast aan de schoolresultaten van een leerling, maar baseer je op wat zij in de praktijk laten zien. Cognitief kan iemand misschien niet goed mee, maar ik heb het al zo vaak gezien: geef die leerling tuingereedschap of een koksmes in de hand en het is een tovenaar. Dát is waar we naar op zoek zijn, naar die intrinsieke motivatie. Ik ben dan ook heel blij dat wij van onze organisaties en van de gemeente de ruimte krijgen om leerlingen intensief en op tijd te begeleiden. Het is zó belangrijk om hun kansen te vergroten.’

Niet wachten

Gert-Jan van der Kaaden: ‘Een ander belangrijk punt is dat je niet moet wachten tot alles dichtgetimmerd is. Je moet gewoon beginnen bij het punt waarop jij denkt: hier kunnen we iets zinnigs doen. Al doende kom je bij de volgende stap uit. Zo hoorden wij van onze psycholoog dat onze vso-stagiairs nog geen goed beeld hebben van hun toekomst. Zij weten niet wat ze leuk vinden of welke richting ze op willen en zijn geneigd sociaal wenselijke antwoorden te geven. Daar moeten we rekening mee houden, daar passen we ons begeleidings- en diagnosetraject op aan.’

Waardevolle hulp

Remco Mosselman: ‘Vanuit VSOPRO, de organisatie die bruggen slaat tussen vso- en praktijkscholen en de arbeidsmarkt, worden wij goed geholpen door coördinator Laura Peters-Edel. Zij weet alles over projecten en regelingen in de regio en maakt zich hard voor vroege jobcoaching. Ook als het nodig is de bestaande regels daarvoor te bevechten. Dat is heel waardevol. Door haar inzet op dat front, kunnen wij ons op de mensen richten.’

Divosa

Aidadreef 8 | 3561 GE Utrecht
Postbus 9563 | 3506 GN Utrecht

T 030 - 233 23 37
E info@divosa.nl
www.divosa.nl

Auteurs

Jolanda van den Braak 

Met dank aan:

Bart Reedijk (gemeente Dordrecht) 
Remco Mosselman (vso-school de Blink) 
Gert-Jan van der Kaaden (sociaal werkbedrijf IW4)
Anne Vreeman (Divosa) 

Webredactie 

Mathilde Kroon (Divosa)
Margit Timmen (Divosa)