Stelsel arbeidsongeschiktheid nog veel te complex

Het stelsel voor arbeidsongeschiktheid is nog steeds erg ingewikkeld, ondanks de aanpassingen van de afgelopen jaren. Met name inwoners in een kwetsbare positie, zoals mensen met een laag inkomen, zijn daarvan de dupe. Het is een enorme klus om in dit stelsel de weg te vinden, schrijft de onafhankelijke commissie OCTAS in een analyse waarvoor Divosa samen met Cedris input heeft geleverd. Volgend voorjaar komt de commissie met een nieuw rapport met oplossingsrichtingen voor wat er moet gebeuren.

De commissie heeft haar best gedaan om het stelsel te doorgronden, en maakt er geen geheim van dat dat niet meeviel. De complexiteit van het stelsel ziet de commissie dan ook als het meest urgente probleem. En het bieden van maatwerk lost het probleem niet op, voegt ze eraan toe. Volgens de commissie is het huidige stelsel wel beter dan het vorige. Het aantal arbeidsongeschikten is omlaag gebracht, naar een percentage dat vergelijkbaar is met omringende landen. Op dit moment gaat het om ongeveer 800.000 mensen. In veel gevallen werkt het stelsel goed en komen inwoners in aanmerking voor een WIA-uitkering als werken niet meer gaat. 

Kwetsbare positie

De knelpunten stapelen zich vooral op bij de meest kwetsbaren in onze samenleving, waaronder vroeggehandicapten, zieke werklozen en flexwerkers. Het duurt erg lang voordat zij weten waar ze aan toe zijn en beoordeeld zijn op wat ze nog wel kunnen op de arbeidsmarkt. Daarnaast is sprake van een ingewikkelde optelsom van regelingen die niet alleen te maken hebben met arbeidsongeschiktheid, maar ook met zaken als toeslagen. De commissie pleit ervoor om bij het zoeken naar een oplossing het complete stelsel voor inkomensondersteuning onder de loep te nemen.

Preventie

Een van de manieren om inwoners duurzaam aan het werk te krijgen is preventie: dus zorgen dat het op de werkvloer niet misgaat door bijvoorbeeld werkdruk of slechte arbeidsomstandigheden. Voor mensen die op jonge leeftijd gehandicapt raken of zo geboren zijn, pleit de commissie voor een ‘integrale aanpak’. Bij deze groep spelen knelpunten op vele levensterreinen: passend onderwijs, vervoer, huisvesting en een sluitende aanpak tussen regelingen voor mensen jonger en ouder dan 18. De commissie zegt in haar rapport verder dat gemeenten geneigd zijn hun energie te steken in laaghangend fruit: inwoners bij wie de kans op een baan het grootst is. Inwoners die om meer aandacht vragen, vallen snel buiten de boot.

Wat vindt Divosa?

Divosa vindt met de commissie dat het stelsel complex is, met alle gevolgen voor inwoners in een kwetsbare positie vandien. Het valt te betwijfelen of het nieuwe stelsel beter is dan het vorige, zoals de commissie stelt. Gemeenten hebben veel met deze mensen te maken. Zij moeten hun weg zien te vinden door allerlei ingewikkelde wetten en inkomensregelingen.

Divosa onderschrijft de noodzaak tot preventie, maar niet alleen op de werkvloer. Hoe eerder je aanwijzingen hebt die tot arbeidsongeschiktheid kunnen leiden, hoe beter dat is. Verder is het een goede zaak dat bij het zoeken naar een oplossing het stelsel voor sociale zekerheid in de volle breedte wordt meegenomen. Divosa is hier ook nauw bij betrokken, zoals in het programma Vereenvoudiging Inkomensondersteuning voor Mensen (VIM), de Commissie sociaal minimum en de IBO-rapportage over vereenvoudiging van het stelsel voor sociale zekerheid.

De constatering van de commissie dat gemeenten hun re-integratiemiddelen vooral zijn gaan inzetten op de mensen die het snelst naar de arbeidsmarkt (terug) kunnen, herkent Divosa. Deze keuzes komen primair voort uit de grote bezuinigen die met de decentralisaties gepaard zijn gegaan en de financiële prikkel om mensen met de kortste afstand tot de arbeidsmarkt als eerste naar werk te begeleiden. Bureau Berenschot berekende in 2021 dat gemeenten jaarlijks €1,5 miljard tekort komen voor de uitvoering van de Participatiewet. Divosa en Cedris gaan graag het gesprek aan met de commissie voor het vervolgrapport.