Monitor uitvoering energietoeslag 2022 gepubliceerd

Eerder deze week is de Monitor uitvoering energietoeslag 2022 gepubliceerd. De monitor is het resultaat van een onderzoek door Bureau Bartels (op verzoek van het ministerie van SZW), over de uitvoering van de energietoeslag in 2022 door gemeenten.

Voor dit onderzoek zijn begin dit jaar 108 gemeenten geraadpleegd. De resultaten zijn verzameld in de Monitor Uitvoering Energietoeslag 2022. De monitor maakt inzichtelijk welke knelpunten zich voordeden en welke keuzes gemeenten hebben gemaakt.

Na uitvoering van de energietoeslag 2023 later dit jaar, worden de gemeenten opnieuw bevraagd. Divosa en de VNG maken deel uit van de begeleidingscommissie van dit onderzoek.

Divosa herkent de bevindingen uit deze monitor, die sterk overeenkomen met de resultaten van de Divosa-uitvraag naar de uitvoering van de energietoeslag in 2022, en die aansluiten bij wat onze leden ons vertellen.

Infographic

De infographic bij het eindrapport geeft de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek weer. Net als uit de eerdere Divosa-peiling naar de financiële toereikendheid van de energietoeslag, blijkt uit deze monitor dat voor de helft van de gemeenten het toegekende budget onvoldoende was. Onduidelijkheid over compensatie hiervan door het Rijk werd door de gemeenten als frustrerend ervaren. Daarom is Divosa nu blij dat er alsnog een vangnet is gekomen voor de energietoeslag 2022. Dit vangnet doet de opgelopen tekorten in 2022 niet volledig teniet, maar verzacht wel de financiële pijn van gemeenten.

Voor de energietoeslag 2023 is, mede door druk van Divosa, de verdeelsystematiek aangepast. Hierbij is direct ook een vangnetregeling opgenomen, mocht de doelgroep voor de energietoeslag in de praktijk groter zijn dan de inschatting op basis waarvan het toegewezen bedrag is vastgesteld.

Studenten

Uit de monitor blijkt dat gemeenten verschillend zijn omgegaan met aanvragen van studenten. Ten tijde van de uitvraag (maart/april 2023) koos 64% van de gevraagde gemeenten ervoor om studenten niet categoriaal uit te sluiten van energietoeslag. De overige 36% sloot studenten wel categoriaal uit, ofwel omdat er nauwelijks studenten in die gemeenten wonen, ofwel juist omdat het studentensteden betrof die vrezen voor een grote toestroom aan aanvragen van studenten, die zij organisatorisch en/of financieel niet (goed) aankunnen.

In de afgelopen periode is er lang en uitgebreid gediscussieerd over een oplossing voor de studentenkwestie. Divosa heeft steeds aangedrongen op snelle duidelijkheid vanuit het Rijk over toekenning van een energietoeslag aan studenten en de uitvoering daarvan. Het vinden van een uitvoerbare oplossing heeft lang geduurd, maar Divosa is niettemin blij met de uiteindelijke oplossing die door uitvoeringsorganisatie DUO wordt uitgevoerd.

Divosa en VNG hebben er steeds op aangedrongen dat het uitkeren van de toeslag aan studenten geen gemeentelijke taak is en niet uitvoerbaar door gemeenten omdat zij niet beschikken over de juiste gegevens of studenten wel of niet uitwonend zijn. Daarbij moet er nog een sluitende oplossing worden gevonden voor zogenoemde langstuderende studenten (vier jaar of langer) die geen aanspraak meer kunnen maken op studiefinanciering voor uitwonende studenten, die vanaf het collegejaar 2023/2024 opnieuw is ingevoerd. 

Trots op hoge bereik

De geraadpleegde gemeenten zijn trots op het hoge bereik van ongeveer 90% dat zij met de energietoeslag hebben bereikt. Ook zijn zij trots dat zij de regeling in relatief korte tijd tot stand hebben gebracht. Redenen voor dit hoge bereik zijn verder onder meer de aandacht die er in de media is geweest voor de regeling, de hoogte van het bedrag en het eenvoudige aanvraagproces. Daarnaast speelt mogelijk mee dat de energietoeslag vanwege de brede doelgroepafbakening minder stigma en schaamte kent dan andere minimaregelingen.

Gemeenten benadrukken dat de gekozen opzet van de energietoeslag – generiek, eenvoudig en snel uitvoerbaar – het wel lastig maakt om vast te stellen of het altijd bij de juiste huishoudens terecht is gekomen. Niet iedereen had te maken met stijgende energielasten of kon dit niet uit eigen vermogen betalen. Tegelijkertijd geeft men aan: gezien de gehanteerde inkomensgrens, kan de doelgroep een extra toeslag volgens de gemeenten sowieso goed gebruiken.

Veel gemeenten hebben de indruk gekregen dat zij door deze energietoeslag een grotere groep inwoners in beeld hebben gekregen die in aanmerking zouden kunnen komen voor het overige armoede- en schuldenbeleid. De groepen inwoners zijn echter niet één op één te vergelijken. Zo kennen de meeste andere minimaregelingen een vermogenstoets. Daarnaast weten gemeenten niet altijd hoe zij de ‘winst’ van de nieuw gevonden groepen kunnen verzilveren in relatie tot privacywetgeving. 

Communicatie richting gemeenten moet beter

De belangrijkste  knelpunten voor de geraadpleegde gemeenten rondom de energietoeslag van 2022 waren:

• De wijzigingen in de opzet en voorwaarden die de Rijksoverheid stelt, bijvoorbeeld over de hoogte van het bedrag en het wel/niet uitsluiten van studenten. 
• De communicatie vanuit de Rijksoverheid. Gemeenten vinden de communicatie naar hen zelf toe onduidelijk en laat. Richting burgers vinden ze het verwarrend dat de Rijksoverheid communiceert over bijvoorbeeld de hoogte van het bedrag, terwijl gemeenten beleidsvrijheid hebben. 

Divosa herkent bovengenoemde knelpunten. De energietoeslag veranderde van een eenmalig 200 euro naar een steeds veranderende en terugkerende voorziening van in totaal 2.600 euro per huishouden aan het einde van 2023. Gemeenten zijn nauwelijks gekend in de veranderingen en ook de radiostilte in de eerste helft van 2023 heeft burgers en gemeenten met veel vragen laten zitten.

Divosa heeft deze knelpunten opnieuw geadresseerd bij het ministerie van SZW. Met het aangepaste wetsvoorstel dat eerder deze week naar de Tweede Kamer is gegaan, hebben Divosa en VNG erop aangedrongen dat het ministerie de gemeenten beter en vroeger informeert over wat er op gemeenten afkomt. Desondanks zien we dat de regeling onnodig ingewikkeld is geworden en pleiten er dan ook voor om de energietoeslag in 2024 niet meer voort te zetten, maar in plaats daarvan een hoger sociaal minimum in te stellen waarmee iedere inwoner in zijn bestaanszekerheid kan voorzien en zelf zijn energierekening kan betalen.