Wetsvoorstel Energietoeslag 2023 naar Tweede Kamer

Vandaag (3 juli 2023) stuurde minister Schouten in een brief aan de Tweede Kamer het gewijzigde wetsvoorstel Energietoeslag 2023. Het proces voor wijziging van het wetsvoorstel heeft langer geduurd dan eerder werd voorzien. Dat kwam doordat er een juridisch houdbare én uitvoerbare oplossing moest worden gevonden voor de tegemoetkoming van energiekosten voor studenten. Deze oplossing is gelukkig gevonden bij DUO, die de uitvoering van deze tegemoetkoming voor studenten voor haar rekening neemt. Daarmee is de weg vrij voor de wetswijziging van de energietoeslag 2023 en kunnen gemeenten in het derde of laatste kwartaal beginnen met ambtshalve verstrekkingen en het openstellen van de aanvraagprocedure voor inwoners met een laag inkomen.

Wat staat er in het wetsvoorstel en wat komt er op gemeenten af?

Studenten

Studenten worden als groep uitgesloten van de energietoeslag die wordt verstrekt als categoriale bijzondere bijstand door gemeenten. Omdat deze studenten ook te maken hebben met verhoogde energiekosten, is er een oplossing gevonden die gebaseerd is op de gedachte achter de studiefinanciering: de financiële ondersteuning van studenten wordt gedragen door de student zelf, diens ouders en de overheid. Dat geldt ook voor gestegen energiekosten. Concreet betekent dit dat DUO een gift voor verhoogde energiekosten van 400 euro zal verstrekken aan studenten die op 1 oktober 2023:

• uitwonend zijn én
• het recht hebben op een aanvullende beurs van ten minste € 0,01 .

De tegemoetkoming die deze studenten ontvangen betreft een gift die DUO ambtshalve zal verstrekken en er zullen geen terugvorderingen plaatsvinden.

Een groep die nog niet meegenomen is in deze oplossing voor studenten, zijn studenten die geen recht meer hebben op een prestatiebeurs, maar nog wel kunnen lenen. Van deze studenten, die langer over hun studie doen, weet DUO niet of zij zelfstandig wonen en/of recht hebben op een aanvullende beurs, omdat deze informatie voor de toekenning van de lening niet relevant is.

Er wordt in de zomerperiode een ultieme poging gedaan om een oplossing te zoeken om deze niet-nominale studenten tegemoet te komen en dit aan te scherpen in het wetsvoorstel.

Andere doelgroepen die worden uitgesloten

Wettelijk worden drie groepen inwoners uitgesloten van de energietoeslag 2023. Naast de studenten zijn ook dak- en thuislozen en jongeren tot 21 jaar uitgesloten.

In tegenstelling tot de energietoeslag 2022 is er geen wettelijke uitsluiting meer voor mensen in een instelling. Dat komt omdat er in sommige gevallen zorg- en woonkosten worden gescheiden en een inwoner van een instelling de eigen energierekening moet betalen. Er is beleidsvrijheid om bewoners van een instelling uit te sluiten voor de energietoeslag wanneer de instelling voorziet in energiekosten en deze niet worden doorberekend aan de bewoner.

Ambtshalve verstrekking en Inlichtingenbureau

Gemeenten bepalen binnen het wettelijke kader zelf aan welke groep inwoners de energietoeslag ambtshalve kan worden toegekend:

• personen met een uitkering op grond van de Participatiewet (tot de AOW-gerechtigde leeftijd), de IOAW, de IOAZ of het Bbz 2004;
• huishoudens die voldoen aan de door de gemeente te stellen eisen aan het recht op een energietoeslag en waarvan de getoetste inkomensgegevens bij de gemeente bekend zijn (bijzondere bijstand, minimaregelingen en energietoeslag 2022).

Het Inlichtingenbureau zal de rapportage 'AOW-gerechtigden met aanvullende inkomensvoorziening ouderen (AIO)' met de bankrekeningnummers waarop de SVB de AIO uitkering uitbetaalt, beschikbaar stellen aan gemeenten. Het Inlichtingenbureau kan gemeenten eveneens kosteloos ondersteunen bij het toetsen of de huishoudens die in 2022 energietoeslag hebben ontvangen, hier in 2023 nog steeds voor in aanmerking komen. Het Inlichtingenbureau kan de toets pas uitvoeren op het moment dat de wetswijziging Energietoeslag 2023 in werking is getreden, omdat er een rechtsgrond nodig is op basis waarvan de gegevens worden opgevraagd.

Huishoudens aan wie de energietoeslag niet ambtshalve kan worden toegekend door de gemeente, kunnen net als in 2022 via een aanvraag bij de gemeente in aanmerking komen voor deze tegemoetkoming.

Beleidsvrijheid gemeenten

Gemeenten behouden beleidsvrijheid binnen de wettelijke kaders op de volgende punten:

• Het college bepaalt binnen het wettelijke kader de doelgroep van de eenmalige energietoeslag, hetgeen betekent dat het college bepaalt wat er onder een “laag inkomen” moet worden verstaan.
• Het college bepaalt bij de formulering van de doelgroep of, aanvullend op de in de wet bepaalde uitsluitingen, groepen moeten worden uitgesloten van het recht op een eenmalige energietoeslag.
• Het college bepaalt welk inkomen in aanmerking wordt genomen.
• Het college bepaalt de periode waarover het inkomen in aanmerking wordt genomen.
• Het college bepaalt óf en welk vermogen in aanmerking wordt genomen.
• Het college bepaalt de hoogte van het bedrag van de toe te kennen eenmalige energietoeslag, eventueel gedifferentieerd naar leefsituatie.

Hoogte energietoeslag 2023

De gemeenten hebben in de eerste helft van 2023 de beleidsvrijheid gehad om de energietoeslag 2022 op te hogen naar 1800 euro. De hoogte van de energietoeslag 2023 is afhankelijk van waar een gemeente voor heeft gekozen:

• Als de gemeente de energietoeslag in 2022 heeft opgehoogd naar 1800, wordt er in 2023 aan rechthebbende inwoners 800 euro energietoeslag uitgekeerd.
• Als de gemeente in 2022 een energietoeslag van 1300 heeft uitgekeerd, wordt er in 2023 aan rechthebbende inwoners 1300 euro energietoeslag uitgekeerd. 

Onbelaste toeslag

Evenals in 2022 is de energietoeslag 2023 een onbelaste toeslag omdat er geen sprake is van een periodieke uitkering. De toeslag wordt voor inwoners niet meegerekend als inkomen en heeft dus geen invloed op bijvoorbeeld toeslagen. Het bedrag kan op het moment dat dit gespaard wordt, wel meegerekend worden als er getoetst wordt op vermogen bij huur- en zorgtoeslag, kindgebonden budget, Wlz en WMO.

Looptijd en uiterste uitkeerdatum

De energietoeslag 2023 kan worden uitbetaald tot en met 30 juni 2024. Let op dat dit de uiterste betaaldatum betreft en dat deze uiterste aanvraagdatum voor inwoners voldoende ruimte laat voor de uitvoering om de energietoeslag op uiterlijk 30 juni 2024 uit te betalen. 

Financiën

Het onderzoek over financiële toereikendheid van Divosa heeft tot een aangepaste verdeelsystematiek voor 2023 geleid. Daarnaast is er een verdeelherstelactie voor de energietoeslag 2022 en een vangnetconstructie voor 2023 afgesproken met het Rijk. Afgesproken met het ministerie van SZW is dat er zo snel mogelijk een overzicht komt voor iedere gemeente wat zij in een voorlopige berekening gaan ontvangen. 

Herstel tekorten energietoeslag 2022

Uit het onderzoek van Divosa is gebleken dat ongeveer de helft van de gemeenten onvoldoende middelen heeft ontvangen om de energietoeslag in 2022 uit te keren en uit te voeren. Het succes ervan, het hoge bereik en het toenmalige verdeelmodel waardoor grote budgetverschillen konden ontstaan, maakten dat we een compromis hebben gevonden om de tekorten deels te herstellen. Er wordt 15,5 miljoen euro van het macrobudget energietoeslag 2023 verdeeld onder 119 tekortgemeenten. Dit wordt bepaald op basis van wat een gemeente in 2023 gaat ontvangen via het nieuwe verdeelmodel in vergelijking met de middelen die in 2022 zijn verkregen. Het tekort dat hieruit komt wordt verrekend met een bereik van 90% opgeteld met een uitvoeringslast van 8%. Dit herstelbedrag komt automatisch mee in de middelenverdeling van de energietoeslag 2023, vermoedelijk in de septembercirculaire ‘23, maar dit is ook afhankelijk van de snelheid waarin het wetsvoorstel wordt behandeld. 

Middelenverdeling energietoeslag 2023

Het macrobudget voor de energietoeslag in 2023 is hetzelfde als het macrobudget in 2022, namelijk 1,4 miljard euro. Dit macrobudget wordt via een nieuwe verdeelsystematiek onder gemeenten verdeeld en is geheel gebaseerd op de CBS-cijfers huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum.

Divosa heeft het nieuwe verdeelmodel getoetst bij vijftig deelnemende gemeenten en we zagen dat de budgetverschillen die in 2022 ontstonden, aanzienlijk verminderen. Omdat er in 2023 nog steeds sprake kan zijn van een tekort, is besloten om hiervoor een vangnetregeling te installeren. 

In de decembercirculaire ‘22 is van de 1,4 miljard euro ET ‘23 reeds 500 miljoen euro verdeeld onder gemeenten om de mogelijkheid te bieden om de ET ‘22 voor inwoners op te hogen met 500 euro. De resterende 900 miljoen euro wordt vermoedelijk in de septembercirculaire 2023 verdeeld.

Dit bedrag wordt berekend door het bedrag dat al is verkregen in de decembercirculaire, in mindering te brengen op het totaalbedrag ET ‘23 dat voor jouw gemeente is berekend op basis van het nieuwe verdeelmodel. Dit kan ongunstig zijn voor de groep gemeenten die minder ontvangen op basis van het nieuwe verdeelmodel én de 500 euro extra hebben uitgekeerd aan de groep inwoners die in aanmerking kwamen voor de energietoeslag 2022.

Vangnetregeling energietoeslag 2023

Voor de energietoeslag 2023 is er een vangnetregeling gecreëerd van 32,5 miljoen om eventuele tekorten beter te kunnen opvangen. Gemeenten kunnen een beroep doen op de vangnetregeling als zij meer dan 2% huishoudens bereiken dan beoogd of meer dan 150.000 euro boven het verkregen budget uitgeven. De drempel die als eerste wordt overschreden, geldt als toegang tot het vangnet middels een lichte toets via een onderzoeksbureau, zodat hieraan zo min mogelijk kosten en lasten hangen.

Na overschrijding van de drempelwaarde wordt het volledige tekort vergoed, er geldt dan geen eigen risico. Hierbij geldt eveneens een standaardopslag van 5% voor de gemeentelijke uitvoeringskosten. Bij overschrijding van het gereserveerd budget ontvangen gemeenten naar rato compensatie. Overgebleven middelen van het gereserveerde budget worden over alle gemeenten verdeeld op basis van de verdeelsystematiek van de energietoeslag 2023. De vangnetconstructie wordt nog nader uitgewerkt.

Proces en ondersteuning

Tijdspad

Het wetsvoorstel Energietoeslag 2023 is op 3 juli 2023 voor behandeling aangeboden aan de Tweede Kamer. Tijdens het reces wordt hierover geen besluit genomen en is er enkel ruimte voor vragen. Na het reces zal het wetsvoorstel worden behandeld.

Tijdens de zomerperiode wordt een ultieme poging gedaan om een oplossing te zoeken om de niet-nominale studenten tegemoet te komen en dit aan te scherpen in het wetsvoorstel. 

Divosa hoopt dat het voorstel vervolgens zo spoedig mogelijk na het zomerreces wordt behandeld en goedgekeurd in de Tweede Kamer. De wetswijziging treedt in werking de dag nadat die is gepubliceerd in het Staatsblad.

Gemeenten kunnen aan de slag op het moment dat de wetswijziging in werking is getreden. Dit geldt ook voor het Inlichtingenbureau.

Handreiking, Q&A en modelovereenkomsten

Stimulansz komt, net zoals vorig jaar, met een handreiking, Q&A en modelovereenkomsten voor de uitvoering van de energietoeslag 2023. De planning hiervoor zal nog gedeeld worden.