BUIG-budget 2024: grote herverdeeleffecten op gemeenten
Ruim 100 gemeenten hebben volgend jaar een kleiner aandeel in het macrobudget om bijstandsuitkeringen te betalen. Dat komt doordat dit zogenoemde BUIG-budget op basis van onderzoek anders wordt verdeeld over gemeenten. Wel valt er meer geld te verdelen; het macrobudget voor de bijstand in 2024 ligt hoger dan in 2023. Divosa pleit ervoor bij het ministerie van SZW dat gemeenten kunnen rekenen op passende, stabiele en voorspelbare budgetten.
De stijging van het BUIG-budget in 2024 is niet nieuw. Ook in 2023 lag het BUIG-budget hoger dan het jaar ervoor. Dat had met name te maken met de verhoging van het minimumloon. Dit blijkt uit het jaarlijkse onderzoek van Divosa naar de bijstandsbudgetten.
Discussie
Het voorlopige BUIG-budget voor 2024 zit nog boven dat van 2023. Daarbij hanteert het Rijk een herverdeling van dit budget over gemeenten. Ten grondslag ligt aan het verdeelmodel een nieuw rekenmodel, gebaseerd op recent onderzoek van SEO en Atlas research. Uit ander onderzoek van AEF / De Beleidsonderzoekers blijkt dat meerjarige tekorten en overschotten van de onderzochte gemeenten maar voor een deel kunnen worden verklaard vanuit hun keuzes in beleid en uitvoering. Dit leidt tot de discussie hoe gemeenten komen tot minder grote overschotten en tekorten. Divosa is hierover met het ministerie van SZW in gesprek en pleit voor passende, stabiele en voorspelbare budgetten.
Tips voor gemeenten: hoe verlaag je de kosten voor de bijstand?
- Preventie versterken: omlaag brengen van de instroom door bemiddeling richting arbeid en strenge rechtmatigheidscontroles aan de poort, waardoor met name het aantal kortdurende uitkeringen afneemt.
- Handhaving van verplichtingen: niet alleen de inlichtingenplicht/fraudebestrijding is van belang, het gaat ook om de handhaving van verplichtingen rondom toeleiding naar de arbeidsmarkt.
- Gemiddelde prijs omlaag brengen: bevorderen van deeltijdarbeid, actieve incasso van openstaande vorderingen.
- Intensivering klantencontacten: aandacht schenken leidt ook tot hogere uitstroom.
- Uitstroom bevorderen door een actieve arbeidsmarktbenadering en matching van bijstandsontvangers met vacatures. Ook de inzet op werkleertrajecten kan een positief effect hebben.
- Beperken herinstroom door te streven naar duurzame plaatsingen.
- Bevordering werken met loonkostensubsidie: omdat de financieringssystematiek voor LKS per 2022 is gewijzigd, biedt dit kansen om meer mensen hierin onder te brengen. Omdat de gemeente feitelijk met een vertraging van een jaar de werkelijke kosten hiervoor vergoed krijgt, wordt het financiële nadeel hiervan beperkt.
Nieuw verdeelmodel
Op langere termijn acht Divosa het nodig dat er een verdeelmodel komt dat past bij de Participatiewet in balans: een financiering die past bij het doel van de wet. De bestaande Participatiewet is gericht op volumebeperking - begeleiding naar betaald werk - en rechtmatigheid. De nu in voorbereiding zijnde Participatiewet in balans heeft een ander doel, namelijk meer sturen op basis van vertrouwen en op zoek gaan naar de mogelijkheden van een persoon. Dat kan zijn: meedoen in de maatschappij, maar niet per definitie uitstroom naar werk (en daarmee dus ook niet per se volumebeperking van de bijstand).
Tekort
Uit het onderzoek van Divosa blijkt ook dat het macrobudget voor gemeenten in 2022 voldoende was om de bijstandsuitkeringen te bekostigen. Desalniettemin heeft nog steeds de helft van de gemeenten in 2022 een tekort of overschot van meer dan 5%. Met name gemeenten met minder dan 15 duizend inwoners hadden dit jaar een tekort. Iets meer gemeenten dan in de twee voorgaande jaren deden dan ook een beroep op de Vangnetuitkering.
Factsheet Bijstandsbudget 2022
In de Factsheet Bijstandsbudget 2022 geven we een historisch overzicht van de bijstandsbudgetten (BUIG) sinds 2015. Ook gaan we in op de onderzoeken die worden uitgevoerd naar de verdeling van de budgetten. We blikken terug op 2022, kijken naar de cijfers van 2023 en alvast vooruit naar 2024.
Meer informatie
- Meerjarige tekorten en overschotten op het bijstandsbudget. Een verkenning van objectieve verklaringen (Atlas research • 2022)
- Verklaringen voor tekorten en overschotten op het bijstandsbudget (Andersson Elffers Felix, de beleidsonderzoekers • in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid • juni 2023)
- Factsheet Bijstandsbudget 2020 (Divosa • februari 2022)
- Factsheet Bijstandsbudget 2022 (Divosa • november 2023)