tekst: Frans van Hout
Gemeenten hebben met de energietoeslag in het eerste half jaar van 2022 al ruim 70% van de huishoudens met een laag inkomen (tot 120% van het sociaal minimum) weten te bereiken. Dat blijkt uit onderzoek van Divosa naar de uitvoeringspraktijk bij gemeenten. Een hoog percentage voor zo’n splinternieuwe regeling, dat aantoont dat de urgentie zowel door de doelgroep als door gemeenten sterk wordt gevoeld. Een aantal gemeenten slaagde er zelfs in (bijna) alle huishoudens te bereiken waarvoor de nieuwe regeling is bedoeld. Hoe ze dat doen? Dat blijkt goeddeels de oogst van jarenlang actief en succesvol minimabeleid.
Gemeente Tilburg
Doelgroep in kaart
De gemeente Tilburg is er trots op in de top te zitten met het hoge percentage toekenningen. Tilburg telt volgens het CBS zo’n 15 duizend huishoudens binnen de doelgroep van de energietoeslag. Daarvan maken er 12,5 duizend gebruik van de zogeheten Meedoen-regeling – een persoonlijk budget dat in te zetten is voor deelname aan allerlei maatschappelijke activiteiten.
Uitvoerend beleidsmedewerker Bijzondere Bijstand Judith Maassen van de gemeente: ‘Dat betekent dat we aan het overgrote deel van de huishoudens de energietoeslag direct ambtshalve konden toekennen.’
De hoge deelnamegraad aan de Meedoen-regeling, waaraan jarenlang hard is gewerkt, betaalt zich hier dus uit. De publiekscommunicatie over de koppeling van de regeling aan een snelle toekenning van de energietoeslag heeft daarnaast geleid tot een aardige toeloop naar de regeling van nieuwe huishoudens die er recht op hebben, aldus Maassen.
Schouders eronder
De urgentie van de gevolgen van de stijgende energieprijzen stond in Tilburg al vroeg op de radar. Maassen: ‘Toen vanuit het rijk nog lang niet duidelijk was hoe de energietoeslag er precies uit zou komen te zien, hebben wij al besloten er volop de schouders onder te zetten. Nog voor de financiering definitief was, hebben we 200 euro uitgekeerd aan huishoudens die we via de bijstand in kaart hadden.’
Om de drempel te verlagen is het aanvraagproces is zo simpel mogelijk gemaakt.
Om de huishoudens die geen gebruikmaken van de regeling te bereiken, wordt onder meer ingezet op intermediairs waarmee ze mogelijk contact hebben, van sociaal-maatschappelijk werk tot kerken. Daar worden mensen niet alleen gewezen op het bestaan van de regeling, maar zo mogelijk ook geholpen met het doen van de aanvraag.
‘Om de drempel te verlagen is het aanvraagproces is zo simpel mogelijk gemaakt’, zegt Maassen. Het verwerken van deze aanvragen is voor het gemeentelijke apparaat natuurlijk wat intensiever dan de toeslagen die ambtshalve worden toegekend. Doordat Tilburg vroeg begonnen is met organiseren, is er voldoende menskracht om de aanvragen binnen de gestelde termijn te verwerken en kunnen huishoudens snel over het aanvullende bedrag beschikken.
Gemeente Amsterdam
Eenvoud in de uitvoering
De gemeente Amsterdam meldt ook een hoog bereik van ruim 90% van de huishoudens die tot doelgroep van de energietoeslag horen.
Geerten Kruis, beleidsadviseur armoedebestrijding in Amsterdam: ‘We gaan op drie fronten de strijd met energiearmoede aan. Al jaren maken we gebruik van energiecoaches die helpen met energie besparen. Dan hebben we nu de energietoeslag. En tenslotte stellen we de individuele aanvullende bijzondere bijstand ruimer open voor mensen die desondanks door hun energierekening in onoplosbare problemen komen. We voeren al jaren een heel actief armoedebeleid, waardoor we veel huishoudens in beeld hebben. We hebben gelijk gezegd dat we de doelgroep voor de energietoeslag zoveel mogelijk laten samenvallen met de doelgroepen van ons armoedebeleid. Dat maakt de uitvoering een stuk eenvoudiger.’
Zo konden de ruim 75 duizend Amsterdamse huishoudens die een beroep doen op een gemeentelijke uitkering zoals de bijstand of minimaregelingen zoals de Stadspas – een kortingskaart voor minima – veelal direct en geautomatiseerd de energietoeslag uitgekeerd krijgen.
Druk op uitvoeringsorganisatie
Gelijktijdig legt de energietoeslag een grote druk op de uitvoeringsorganisatie. Met de energietoeslag hebben gemeenten een stap naar voren gezet waar landelijke uitvoeringsorganisaties moesten passen. Ondanks de krappe arbeidsmarkt is het in Amsterdam gelukt om nieuwe medewerkers te werven, waardoor achterstanden die zijn ontstaan bij het behandelen van aanvragen van minimahuishoudens die nog niet eerder in beeld waren kunnen worden weggewerkt.
De regeling is eenmalig en we krijgen toch wel signalen uit de stad dat de problemen toenemen.
Naast de ambtshalve toekenningen zijn er nog eens ruim 12 duizend Amsterdamse huishoudens die een losse aanvraag hebben ingediend. Opgeteld maakt zo ruim 90 procent van de doelgroep gebruik van de toeslag. In totaal hebben inmiddels bijna 80 duizend Amsterdamse minimahuishoudens de eerste € 800 energietoeslag ontvangen, ruim 90 procent van de doelgroep.
De actieve communicatie via de eigen gemeentelijke kanalen en media en de inzet van buurtteams en intermediairs zoals de buurtteams en communicatie via de media en de eigen gemeentelijke kanalen heeft hierbij geholpen, aldus Kruis. ‘En laten we eerlijk zijn,’ voegt hij daar aan toe, het is natuurlijk ook gewoon een lucratieve regeling. Tegelijk is de regeling is eenmalig en we krijgen toch wel signalen uit de stad dat de problemen toenemen.’
Gemeente Aalten
Formulierenbrigade
Werk- en ontwikkelbedrijf Laborijn is namens de gemeente Aalten (Gelderland, 27 duizend inwoners) verantwoordelijk voor het uitvoeren van de toekenning en uitbetaling van de energietoeslagen. Het minimabeleid richt zich hier op zo’n zeshonderd tot zevenhonderd huishoudens, aldus Wim Mol, projectleider bestaanszekerheid bij Laborijn. Die zijn inmiddels praktisch allemaal bereikt met de energietoeslag.
Of we nu écht iedereen bereikt hebben durven we niet te zeggen. Er druppelen nog steeds aanvragen binnen. We gaan daarom eind deze maand nog een keer een communicatieronde doen.
Natuurlijk is het in een kleinere gemeente als Aalten gemakkelijker om van de uitvoering van zo’n regeling een succes te maken, vindt Mol. ‘Wij hebben bijvoorbeeld geen duizenden studenten, zoals een stad als Nijmegen. De lijntjes zijn hier kort, dat helpt ook. We hebben een zogeheten grip-team, waarin alle zorgverleners dicht bij elkaar zitten in twee cultuurhuizen.’ Met een heuse ‘Formulierenbrigade’ maakt Aalten misschien wel het verschil, denkt Mol. ‘Die zitten op duidelijk gecommuniceerde tijdstippen op verschillende plaatsen klaar om mensen te helpen met hun aanvraag. Dat mag via de website, een pdf of gewoon op papier. Alles om de drempel zo laag mogelijk te maken. Dat wordt echt gewaardeerd.’
Gemeente Heemskerk
‘Plaatselijke suffertjes’ van grote waarde
Het Noord-Hollandse Heemskerk bereikt inmiddels zo’n 98% van de gemeentelijke minimabeleid-doelgroep (110% van het sociaal minimum) én de groep die hier qua inkomen net iets boven zit. Wethouder Ron Suanet, die het sociaal domein in zijn portefeuille heeft, ziet dat de energietoeslag de gemeente in contact brengt met huishoudens die hiervoor buiten beeld waren.
‘Heemskerk is twee jaar geleden een ‘Iedereen doet mee’- campagne gestart, waarmee we moeilijk bereikbare groepen willen bereiken. Veel van die mensen bereiken we nu gemakkelijker met de energietoeslag: die leidt dan ook regelmatig tot aanvragen voor andere sociale noden.’
Dat we in korte tijd als gemeenten zo’n hoog bereik weten te realiseren zegt aan de ene kant iets over de ernst van de situatie en aan de andere kant maakt het duidelijk dat wij effectief onze inwoners kunnen vinden.
Kanalen die door de digitalisering wat op de achtergrond zijn geraakt, zijn hierbij in een gemeente als Heemskerk nog van grote waarde. Heel belangrijk is bijvoorbeeld de rol van een fysiek serviceplein, in het midden van het gemeentehuis, waar inwoners terecht kunnen voor alle mogelijke vragen op sociaal gebied, aldus Suanet.
Lokale media helpen om mensen te informeren en de weg te wijzen – en zeker niet alleen online. ‘Daar verkijk je je gemakkelijk op’, zegt Suanet. ‘maar ook de huis-aan-huisbladen – oneerbiedig gezegd: de plaatselijke suffertjes – blijken nog steeds een belangrijke functie te hebben in het informeren van burgers. Ze hebben bijvoorbeeld een beter bereik onder deze doelgroep dan onze eigen website.’
Gemeenten voelen urgentie
Heemskerk had eerder al een half miljoen euro uitgetrokken voor de uitvoering van een energiearmoedeprogramma, dat mensen helpt om te besparen. Suanet: ‘Zoiets komt tot stand omdat wij als gemeenten heel dicht op de burger zitten en de urgentie voelen. Dat heeft ook betrekking op het uitvoeren van de energietoeslag: dat zie je aan het bereik van de regeling. Dat we in korte tijd als gemeenten zo’n hoog bereik weten te realiseren zegt aan de ene kant iets over de ernst van de situatie en aan de andere kant maakt het duidelijk dat wij effectief onze inwoners kunnen vinden.’
Grootste deel doelgroep krijgt energietoeslag
Bijna driekwart van de mensen die recht hebben op energietoeslag, heeft deze aangevraagd en toegekend gekregen. Daarmee is deze energietoeslagregeling een van de best gebruikte minimaregelingen van gemeenten. Dit blijkt uit een Divosa-uitvraag naar de uitvoering van de energietoeslag over het eerste half jaar (tot juli 2022).