‘Georganiseerde misdaad zorgt voor sociale crisis in de wijk’
Edward van der Torre over de aanpak ondermijnende criminaliteit en het sociaal domein
Criminelen weten heel goed hoe ze jongeren en kwetsbare wijkbewoners voor hun karretje kunnen spannen. Dit vraagt om een alert en outreachend sociaal domein dat niet bang is om de ‘strijd op straat’ aan te gaan, zegt bestuurskundige en criminoloog Edward van der Torre. Vlak voor de zomer sprak Van der Torre tijdens twee Divosa-bijeenkomsten. ‘Het sociaal domein moet net als criminelen outreached zijn en dus ook ’s avonds in de wijk te vinden zijn.’
Van der Torre weet waarover hij praat. Hij spreekt met jongeren die de verkeerde afslag hebben genomen, met moeders met een hennepkwekerij op zolder, met die buurtbewoner die zelf een flexbaan heeft bij TNT Post en met lede ogen toeziet hoe de criminele buurman goud geld verdient. De criminoloog weet hoe groot de macht van criminele netwerken is.
‘Mijn eigen eyeopener kwam jaren geleden, toen ik met de politie meedraaide en we bij een snackbar binnenstapten, ééntje zonder frituur maar mét opmerkelijk veel klanten uit het buitenland. Uiteindelijk bleek dat om een drugsnetwerk met vier kopstukken te gaan, dat ruim 470 miljoen gulden destijds nog, had weggesluisd naar Marokko.’
Hij bedoelt maar. ‘Vergeet niet dat een crimineel netwerk in bijvoorbeeld Woensel, meer besteedbaar inkomen heeft dan het hele sociaal domein in Eindhoven en de regio bij elkaar. Wij zijn niet de dominante partij in de wijk. Het gaat echt om machtsverhoudingen in de stad.’
Wij zijn niet de dominante partij in de wijk. Het gaat echt om machtsverhoudingen in de stad.
Invloed
Hij benadrukt dat ondermijning gaat over de invloed van de georganiseerde criminaliteit. ‘We hebben het over drugs, drugs, drugs. Al dat geld moet worden witgewassen en dat betekent dat deze netwerken investeren in vastgoed, in bedrijven – van de keukenboer tot zonnestudio.’ Veel criminele netwerken zijn ook actief als zorgaanbieders, bieden dagbesteding of begeleid wonen aan. ‘Het kan dus gebeuren dat de gemeente met alle goede bedoelingen cliënten bij deze zorgaanbieders plaatst.’
De criminele netwerken zijn veelzijdig. ‘Het gaat ook om vastgoed, om huisvesting, om arbeidsuitbuiting, om het witwassen van geld, illegale sigaretten, illegaal vuurwerk. Noem het maar op. Deze criminelen zijn werkgevers in de onder- én bovenwereld. Ze zijn ook investeerder, ze "helpen" mensen met een lening. Er is echt sprake van ware schaduweconomie.’
Ruimte voor maatwerk
Het sociaal domein heeft een belangrijke rol te vervullen in de strijd tegen deze criminele netwerken. ‘Wanneer je denkt dat ondermijning alleen iets is van politie, justitie en de veiligheidsexperts op het gemeentehuis, dan mis je dat criminelen grote invloed hebben in de wijk, op de scholen, in de sportclubs, in het leven van heel veel mensen.’ Het sociaal domein is een onmisbare schakel hierin en moet volgens Van der Torre het ‘gevecht’ op straat aangaan.
Om dit gevecht goed te kunnen voeren zijn middelen én een lange adem nodig. Van der Torre: ‘We hebben stevige mensen in de frontlinie nodig, met mandaat. Met rugdekking vanuit de gemeentelijke organisatie. Er moet ruimte zijn voor maatwerk, voor vliegende keepers in het sociaal domein, die zaken goed en snel kunnen regelen.’
Durf zaken aan de orde te stellen, regel meldroutes
Volgens Van der Torre moet het sociaal domein daarbij actief op zoek naar slachtoffers en dat vraagt om goede contacten met heel veel ogen en oren in de wijk. ‘Buurtbewoners melden zich niet via een app, maar je zult versteld staan wat mensen in een gesprek soms wel willen vertellen. Het gaat om een sociaal domein dat goed contact houdt met hulpverleners, met onderwijs. Leerkrachten weten vaak precies met welke jongens en meisjes het verkeerd gaat. Het sociaal domein moet – net als de criminelen - outreached zijn en dus bijvoorbeeld ook ’s avonds in de wijk te vinden zijn.’
De criminele netwerken maken heel veel slachtoffers, benadrukt Van der Torre. ‘De georganiseerde misdaad komt niet alleen dichtbij, maar veroorzaakt ook heel veel sociale ellende. Dat moeten we niet vergeten en op casusniveau kan het sociaal domein daar echt het verschil uitmaken.’
Wijkenaanpak
Van der Torre pleit - samen met Peter Noordanus en Pieter Tops - in het kabinetsadvies ‘Preventie met Gezag, een strategie voor weerbare wijken’ (2021) voor een gestructureerde wijkenaanpak. ‘Vroeger was er de Vogelaaraanpak, we weten inmiddels dat alleen het wegnemen van sociaaleconomische achterstanden niet werkt, de criminaliteit lonkt te sterk. Wanneer een gezin jaarlijks een paar ton hennepinkomsten heeft, dan geeft dat autonomie. Ze zijn niet meer afhankelijk van de overheid, van een werkgever. Dit leidt ook weer tot heel veel ongelijkheid in de wijk.’
Advies
Een belangrijk advies aan managers en ambtenaren in het sociaal domein? ‘Durf zaken aan de orde te stellen, regel meldroutes of vertrouwenspersonen. En eveneens cruciaal, regel het rechtmatigheidstoezicht vanuit de wmo goed, zorg voor goede relaties met betrouwbare zorgaanbieders waar je mensen met een gerust hart naar toe kan sturen.’
Van der Torre spreekt van ‘een sociale crisis in heel veel wijken’. ‘Dit alles vraagt de komende tien jaar inspanning van velen, van allerlei afdelingen op het gemeentehuis. De drugscriminaliteit oplossen kan het sociaal domein niet, maar we kunnen wel veel meer doen om te voorkomen dat mensen de verkeerde afslag nemen.’