Onderzoek: aanbod sociaaljuridische ondersteuning ‘een lokettenjungle’

In bijna iedere gemeente is er een lokaal aanbod aan eerstelijns sociaaljuridische ondersteuning, maar deze is erg versnipperd en overal anders geregeld. Voor inwoners is het vaak lastig vindbaar, omdat het onder verschillende benamingen en door een waaier aan organisaties wordt aangeboden. Dat blijkt uit een inventarisatieonderzoek naar eerstelijns sociaaljuridische ondersteuning die Significant Public uitvoerde in opdracht van Divosa. 

Eerstelijns sociaaljuridische ondersteuning kan variëren van hulp bij het schrijven van een bezwaarschrift en cliëntondersteuning bij het organiseren van jeugdhulp tot advies bij een (buren)conflict. Om een goed beeld te hebben van de huidige situatie en mogelijke witte vlekken heeft Divosa, in nauwe afstemming met het ministerie van Justitie en Veiligheid, opdracht gegeven voor een inventarisatieonderzoek.

In totaal zijn er 1.113 organisaties en 1.621 locaties gevonden waar inwoners terechtkunnen. In 94 procent van de 342 Nederlandse gemeenten is er tenminste één aanbieder van sociaaljuridische ondersteuning. In iets minder dan de helft van de gemeenten wordt dit betaald door de gemeente. In 42 procent van de gemeenten zijn dit sociaal raadslieden. Van de landelijk georganiseerde hulp zit het Juridisch Loket in 14 procent, Slachtofferhulp Nederland in 100 procent en Vluchtelingenwerk in 67 procent van de gemeenten.

Verschillen tussen gemeenten 

Ook concludeert het onderzoek dat er op veel plekken wel informatie en advies wordt geboden, maar geen (cliënt)ondersteuning. Daarnaast zijn er grote verschillen in aanbod tussen dichtbevolkte stedelijke gebieden en de plattelandsregio’s en tussen gemeenten met een hoog of laag gemiddeld inkomen. 

Uit het onderzoek komt ook naar voren dat in de G4 het meeste aanbod aan sociaaljuridische ondersteuning is. Ook in gemeenten waar veel uitkeringsgerechtigden wonen is veel aanbod beschikbaar. In kleine of niet stedelijke gemeenten en in gemeenten met een hoger gemiddeld inkomen is minder aanbod te vinden.

Verschillen in type ondersteuning en leefgebieden

Informatie, advies, inhoudelijke en administratieve hulp zijn in ten minste 80% van de gemeenten te vinden. Voor doorverwijzing, persoonlijke (cliënt)ondersteuning en contactbemiddeling geldt dit een stuk minder.  

Ook voor de leefgebieden familie en relatie, schulden en incasso, werk en inkomen en wonen en buren is er in meer dan 80% van de gemeenten aanbod. Op de leefgebieden zorg en maatschappelijke opvang, politie en justitie, en aankopen en garantie ligt dit percentage een stuk lager. 

Wat vindt en doet Divosa?

Laagdrempelige en goede sociaaljuridische informatie, advies en ondersteuning vinden wij een basisrecht voor iedere inwoner in Nederland. Het mag dus niet uitmaken waar je woont of wat je verdient om hier lokaal toegang toe te hebben. 

Om te voorkomen dat inwoners verdwalen in een ‘lokettenjungle’ zetten Divosa en Sociaal Werk Nederland met andere partners in voor een goed, herkenbaar en onafhankelijk aanbod, dichtbij huis. Met een persoonlijke aanpak, die mensgerichte oplossingen zoekt. Goede samenwerking tussen gemeenten, sociale en juridische organisaties moet ervoor zorgen dat het niet langer uitmaakt waar iemand aanklopt voor hulp. 

Gemeenten hebben een zorgplicht en zijn voor veel mensen de overheid die het dichtst bij hen staan. Zij kunnen daarom mensen die dreigen te verdwalen de helpende hand bieden door een herkenbaar aanbod aan sociaaljuridische ondersteuning in de buurt te faciliteren. Het project ontwikkelt hiervoor een ondersteuningsaanbod voor gemeenten.

Daarnaast vindt Divosa dat het aanbod moet aansluiten bij de zelfredzaamheid van inwoners. Recent bleek uit onderzoek van het WODC dat het idee van zelfredzaamheid in het stelsel van rechtsbijstand in de praktijk anders uitpakt dan bedoeld. Hierdoor kregen slachtoffers van het toeslagenschandaal bijvoorbeeld vaak geen vergoeding om de kosten voor een advocaat te kunnen betalen in zaken tegen de Belastingdienst.

Factsheet en handreiking

Over elke gemeente is een factsheet en database met informatie over het aanbod aan sociaaljuridische ondersteuning beschikbaar. Gemeenten en partners kunnen dit gebruiken als nulmeting om met de handreiking rechtbescherming aan de slag te gaan. Factsheets zijn (kosteloos) op te vragen door te mailen naar rechtsbescherming@divosa.nl. 

Vragen of contact

Heb je vragen over het onderzoek, de factsheets of de database? Neem dan contact met ons op via  rechtsbescherming@divosa.nl.

Significant Public kan, ondanks de inspanningen van de onderzoekers, niet garanderen dat de database het bestaande aanbod van sociaaljuridische ondersteuning in 342 gemeenten volledig afdekt. Niet alle aanbieders zijn goed vindbaar op het internet.