Meer gedupeerden door tegenstrijdige inkomensregelingen

De complexe samenloop van inkomensregelingen, waarover Divosa eerder schreef, blijkt veel meer gezinnen te treffen dan tot nu werd aangenomen. Uit een brief die het kabinet naar de Tweede Kamer heeft gestuurd, komt naar voren dat zo’n tienduizend huishoudens ermee te maken hebben. Buiten hun schuld komen zij terecht onder het bestaansminimum. Divosa vindt dat er een structurele oplossing moet komen. Het kabinet wil voor de zomer aangeven hoe de oplossing eruit moet zien.

Het gaat om een ingewikkelde kwestie waarbij regels voor belasting, toeslagen en sociale zekerheid elkaar in de weg zitten. Een grote groep inwoners is hierdoor in de problemen gekomen, doordat zij eerder uitbetaalde toeslagen moet terugbetalen. In eerdere berichten was sprake van 5700 huishoudens. Bij deze groep heeft de ene partner bijvoorbeeld een UWV-uitkering en de ander (bijna) geen inkomen. Beide krijgen van de gemeente aanvullende bijstand. Samenwonende stellen met een inkomen dat wordt aangevuld tot bijstandsniveau hebben weliswaar hetzelfde netto jaarinkomen als stellen die alleen een bijstandsuitkering ontvangen, maar hun bruto jaarinkomen is hoger. Om die reden vordert de belastingdienst de toeslagen terug.

Alleenverdieners

Uit de brief die het kabinet gisteren naar buiten bracht, blijkt dat er nog een groep is waarbij hetzelfde speelt. Het gaat hier om alleenverdieners met een uitkering gelijk aan of hoger dan de netto-bijstandsnorm die met het besteedbaar inkomen (netto + toeslagen) lager uitkomen dan een vergelijkbaar (echt)paar in de bijstand. Voor nu wordt aangenomen dat het om ongeveer 4500 huishoudens gaat. Dat brengt het totaal op tienduizend.

Het probleem speelt al sinds 2016, het jaar waarin de Nationale ombudsman de kwestie voor het eerst aankaartte. Maar opeenvolgende kabinetten kwamen niet tot een oplossing. De opties die op tafel lagen hadden onder meer nadelige effecten voor alle mensen met een bijstandsuitkering of een uitkering die daaraan is gerelateerd, of de oplossingen waren zo ingewikkeld voor de betrokken uitvoeringsorganisaties dat ze niet uitvoerbaar waren.

Het kabinet geeft nu aan dat het de Kamer vóór juni dit jaar wil informeren hoe de gewenste oplossing er dan wél uit moet gaan zien. Bij het uitdenken van die oplossing betrekt het kabinet uitvoeringsorganisaties, sociaal raadslieden en de inwoners om wie het gaat. Divosa is hier ook bij betrokken.

Tijdrovend

Op 17 maart organiseerde Divosa een bijeenkomst over de vraag hoe gemeenten in deze kwestie moeten acteren. Zij moeten allereerst mogelijke gedupeerden vinden, daarna moet het probleem ook nog worden opgelost. Dat is ingewikkeld en tijdrovend. Vaak weten inwoners zelf niet dat het probleem in hun huishouden speelt. Nijmegen heeft er als enige gemeente al in 2021 werk van gemaakt om inwoners die met dit probleem te maken hebben, actief op te sporen en te helpen. Dat gebeurde in het kader van een Divosa-pilot waarin werd onderzocht hoe het sociaal en juridisch domein nauwer kunnen samenwerken.

Wat vindt Divosa?

Divosa vindt dat het ministerie van SZW en het ministerie van Financiën het probleem snel moeten oplossen en trekt hier samen met de VNG in op. Divosa wil een structurele oplossing van dit probleem, dat op meerdere vlakken speelt. Het is een goede zaak dat het kabinet de hulp inroept van sociaal raadslieden, omdat zij de benodigde expertise in huis hebben. 

Het is van belang dat inwoners compensatie niet achteraf moeten terugbetalen, maar dat het probleem ‘aan de voorkant’ wordt opgelost. Gebeurt dat niet, dan komen inwoners onder de armoedegrens en kunnen er schulden ontstaan. Ook dan komen gemeenten in beeld, waardoor de werkdruk in de uitvoering alleen maar toeneemt.