Gemeente met juridische partners om tafel: ‘Signaleren wat er in de maatschappij speelt’

Betere gemeentelijke dienstverlening door samenwerking tussen het sociaal en juridisch domein. Hoe ziet dat er in de praktijk uit? De gemeente Utrecht maakt dit concreet in een signaleringsoverleg met de sociaal advocatuur, het Juridisch Loket en sociaal raadslieden. Het overleg is onderdeel van de Divosa-pilot Rechtshulp en sociaal domein. ‘Je moet open durven staan voor de opbouwende kritiek.’

Namens de gemeente Utrecht zitten Julia Evers, kwaliteitsmedewerker bij Werk en Inkomen, en Nicolette Oosterwegel, clustermanager Juridische Zaken, aan tafel bij het periodieke online signaleringsoverleg. Daarnaast schuiven twee sociaal advocaten, een jurist van het Juridisch Loket en sociaal raadslieden van het buurtteam aan. 

Welke juridische vragen en problemen spelen er? 

Het overleg is niet bedoeld om specifieke casussen van inwoners te bespreken. Waarover spreken ze dan wel? Julia Evers: ‘Het gaat om de rode draden. Met welke vragen en problemen kloppen mensen aan voor juridisch advies en juridische ondersteuning? Wat is er voor hen niet duidelijk?’

De sociaal advocaten, medewerkers van het Juridisch Loket en de sociaal raadslieden stellen regelmatig vragen over het beleid of een werkwijze van de gemeente. Wie heeft wanneer recht op energietoeslag? Wat verandert er met de nieuwe Wet inburgering? En welke gevolgen heeft de sluiting van het IND-loket in Utrecht? Wat kan er bij de gemeente dan nog?

Nicolette Oosterwegel: ‘Vanochtend vroeg een sociaal advocaat bijvoorbeeld naar het mandaat van mijn collega's die namens het college optreden bij rechtszittingen. Zijn die bevoegd om besluiten terug te trekken of om zaken buiten de rechtszaal om te schikken?’

Aanpassing van gemeentelijk beleid 

Een enkele keer leidt een vraag tot aanpassing van het beleid, vertelt Nicolette Oosterwegel. ‘In het signaleringsoverleg kwam bijvoorbeeld een goede vraag over de periode waarin je bijzondere bijstand kunt aanvragen voor de eigen bijdrage voor rechtsbijstand. Deze periode hebben we vervolgens verruimd.’ 

Ook vragen die niet gaan over het beleid van de gemeente zijn nuttig, weet de clustermanager Juridische Zaken, die ook leiding geeft aan de afdeling Bezwaar en Beroep. ‘Het Juridisch Loket deelt bijvoorbeeld de problemen met huurrecht waarover mensen bij hen aankloppen. En zelfs al gaan die over landelijke wetgeving, dan is het voor ons nog steeds belangrijk om te weten wat er op het gebied van wonen in de maatschappij speelt.’ 

Een laagdrempelig overleg 

Op zoek naar een ingang voor een gezamenlijk overleg met juridische partners, kwam de gemeente Utrecht uit op een net beëindigde pilot van de Raad voor Rechtsbijstand waarin de sociaal advocatuur, het Juridisch Loket en sociaal raadslieden samenwerken. De gemeente nam het initiatief tot een herstart. Julia Evers: ‘Door zoveel mogelijk aan te sluiten bij hun eerdere overleg en werkwijze, was de start laagdrempelig.’

‘In de waan van de dag ben je snel geneigd om overleggen te laten schieten’, zegt Nicolette Oosterwegel. Het valt haar op dat alle deelnemers hun agenda er vrij voor blijven maken. Waar zit dat commitment in? Julia Evers: ‘We hebben bij de start goede afspraken met elkaar gemaakt, maar ook nadrukkelijk gezegd: het hoeft niet gelijk perfect. Het helpt ook dat een online overleg makkelijker in te plannen is.’

Open houding sleutel tot succes 

Voor Nicolette Oosterwegel is een open houding de sleutel om commitment in het signaleringsoverleg te behouden. ‘Het overleg is ook feedback op de dienstverlening van de gemeente. Als een deelnemer aangeeft dat de gemeente bij het behandelen van een bezwaar steken heeft laat vallen, moet je daarvoor openstaan en serieus kijken hoe je de dienstverlening kan verbeteren.’

Tot nu toe zijn het meestal deelnemers van de juridische partners die punten agenderen. Voor het vervolg zien Julia Evers en Nicolette Oosterwegel kans om het overleg door te ontwikkelen, ook meer proactief vanuit de gemeente. Julia Evers: ‘We kunnen de juridische partners bevragen of betrekken bij nieuw gemeentelijk beleid. Of gezamenlijk cijfers en trends delen en bespreken. Hoe zien of ervaren de partners dat nieuw beleid uitpakt in hun praktijk? Welke effecten zien zij? Wat kan er beter? 

Pre-mediation en een routekaart 

Aanleiding voor het herstarten van het signaleringsoverleg was een initiatiefvoorstel van de gemeenteraad om informatie, ondersteuning en de mogelijkheden tot beroep voor mensen met een laag inkomen in Utrecht te verbeteren. Naast het signaleringsoverleg werkt de gemeente met pre-mediation, oftewel: bellen voorafgaand aan een (negatief) primair besluit. Wanneer inwoners het niet eens zijn met een besluit, kunnen zij een andere medewerker aan de lijn krijgen. Ook mediation bij de bezwaarprocedure zelf is mogelijk. 

Verder is een lokale routekaart in ontwikkeling, die inwoners helpt om makkelijker de weg naar rechtshulp te vinden. Julia Evers: ‘Voor de routekaart is het belangrijk om de behoeften van inwoners scherp te hebben. En die kunnen anders zijn dan wat professionals logisch vinden. De verwachting is dat de kaart vooral gebruikt wordt door de mensen die weten dat ze een juridische vraag hebben. Terwijl er ook een groep is die eerst ondersteuning nodig heeft bij het helder krijgen van de hulpvraag. Daar houden we rekening mee.’