Mensen in de Zelfdredzaamheidsroute (Z-route) sluiten hun traject af met een eindgesprek met de gemeente. Zij doen geen examens, zoals bij andere leerroutes wel het geval is. 

De afronding is een belangrijk moment om samen terug te blikken én een kans om vooruit te kijken. De afronding kunnen gemeenten in vier fasen indelen: tijdens voortgangsgesprekken, de voorbereiding op het eindgesprek, het eindgesprek zelf en een viering. Deze dragen bij aan een zorgvuldige, betekenisvolle en toekomstgerichte afsluiting, waarin de eigen regie van de inburgeraar centraal staat. In deze publicatie staan de fasen benoemd en vind je inspirerende voorbeelden en tips uit de praktijk.

Deze publicatie is ontwikkeld naar aanleiding van het werkatelier Eindgesprek Z-route. Hierin deelden professionals uit Almere, Bronckhorst, Eindhoven, Nijkerk, Oosterhout, Oss, Rotterdam en vanuit Stroomopwaarts en DUO+ hun ervaringen. 

Hieronder vind je inspirerende voorbeelden en tips uit de praktijk om te gebruiken tijdens voortgangsgesprekken met iemand die in de Z-route inburgert.

Zorg voor goede informatie-uitwisseling met aanbieders van taal en participatie. Over voortgang in de klas of bij participatie-activiteiten, (on)geoorloofd verzuim, welke stappen iemand maakt richting (betaald) werk, en meer. Elkaar op de hoogte houden valt of staat met duidelijke afspraken tussen gemeenten en aanbieders. Taalaanbieder Echt Nederlands vraagt hun docenten een vragenlijst in te vullen en deelt deze met de gemeente.

Maak gebruik van een portfolio. Hierin kan iemand laten zien welke stappen hij of zij maakt. Het laat iemands ontwikkeling zien. De map kan voeding zijn voor goede gesprekken. In de gemeente Almere maken inburgeraars bij taalaanbieder YouTaal gebruik van een trotsmap, waarin onder andere opdrachten uit de taallessen worden bewaard. Zo worden de stappen die zij in de lessen zetten zichtbaar. Een inburgeringsconsulent tipt: ‘Vraag een inburgeraar om vooraf na te denken over wat hij of zij uit de trotsmap wil bespreken. Dan kun je daar goed voorbereid het gesprek over voeren.’

Vraag bij elk gesprek wat iemands leerroute is, wat de afspraken zijn en hoeveel tijd ze nog hebben. Zo voelen inburgeraars zelf meer eigenaarschap. Er komt vaak veel informatie op ze af, dus het is belangrijk om bij ze te checken of alles helder is. Om te weten welke verwachtingen zij hebben,’ aldus een consulent uit de gemeente Apeldoorn.

Vraag in elk gesprek ook naar de toekomst. De inburgering behalen is immers geen doel op zich, maar een middel om zo snel mogelijk mee te doen in Nederland. Dus vraag ook naar toekomstplannen. Welke stappen wil iemand nog maken? Wat voor werk wil iemand gaan doen? Wat is er nog nodig om daar te komen? Voorkom dat iemand na de intensieve Z-route in een gat valt. Betrek hier, indien nodig, ook collega’s van andere afdelingen of samenwerkingspartners bij. Lees ervaringen van inburgeraars over begeleiding in het onderzoek naar perspectief inburgeraars (p.73).

Hieronder vind je inspirerende voorbeelden en tips uit de praktijk om te gebruiken als voorbereiding op het eindgesprek met iemand die in de Z-route inburgert.

Hou een pre-eindgesprek. Doe dit ongeveer zes maanden voor het eindgesprek zelf. Vertel hierin wat er in het eindgesprek aan bod komt en hoe iemand zich kan voorbereiden.

Gemeente Rotterdam maakte een leidraad voor het pre-eindgesprek. (Let op: het beleidsvoornemen om tot een andere invulling van de urenverplichting in de Z-route te komen, is nog niet ingegaan. Dit vergt, zoals aangekondigd in de Verzamelbrief inburgering van 16 oktober 2025, een wijziging van het Besluit inburgering 2021).

Vraag de inburgeraar iets te laten zien tijdens het eindgesprek. Bijvoorbeeld over zijn of haar successen, hoe iemand verder gaat met het oefenen van de taal of over toekomstplannen. Dit kan in de vorm die iemand zelf fijn vindt: een geschreven plan van aanpak, collage, tijdlijn, tekening, enzovoorts. Op deze manier leg je de regie bij de persoon die bijna klaar is met inburgeren.

Kondig aan dat je feedback wil krijgen over het inburgeringstraject. Zo kan iemand daar rustig over nadenken en verras je iemand niet met deze vraag. Stel vooraf vast over welke onderdelen je feedback wil ontvangen als gemeente en laat dit duidelijk weten aan de inburgeraar. Door vaker in het inburgeringstraject om feedback te vragen, kunnen mensen ook wennen dat eerlijke tips gewenst zijn om de dienstverlening te verbeteren. 

In Oss gebeurt dit al: Ook na de MAP-training die wij zelf geven, vragen we om feedback. We vragen “Hoe heb je de training ervaren?” en “Heb je tips en tops voor ons?”. Sommige inburgeraars vinden het lastig om kritische feedback te geven. Wij benadrukken altijd dat we juist heel blij zijn met tips omdat we dat onderdeel dan nog beter kunnen maken voor de inburgeraars die volgen.’

Vraag degene die inburgert of hij of zij iemand wil uitnodigen voor het eindgesprek. Iemand die iets kan vertellen over zijn of haar ontwikkeling en betrokken is geweest bij het inburgeringstraject. Zoals een vrijwilligerscoördinator, collega, docent, maatschappelijk begeleider of een andere betrokkene. Bespreek dit op tijd zodat de inburgeraar hierover kan nadenken en iemand kan uitnodigen.

Regel een tolk. Niet ieders taalniveau is na afronding van de Z-route voldoende om een gesprek met meer diepgang te voeren. Praten over zelfredzaamheid, arbeidsperspectieven en feedback gaat verder dan basisniveau. Overweeg daarom om een tolk in te zetten, bekijk de richtlijn ‘Omgaan met taalbarrières in zorg en sociaal domein’. 

Check of een warme overdracht nodig is. Zo ja, plan een driegesprek in. Kan iemand na afronding van de inburgering terecht bij een andere afdeling of organisatie, bijvoorbeeld op het gebied van Werk & Inkomen, Wmo of de aanpak van laaggeletterdheid? Zorg dan dat je collega komt vertellen hoe zij iemand kan ondersteunen. Een foldertje voldoet vaak niet. Persoonlijk contact maakt de drempel minder hoog.

Organiseer het eindgesprek op locatie bij een aanbieder van de Z-route. Zo kan je de participatie- en of taalaanbieder betrekken bij het eindgesprek en het passend afsluiten van het inburgeringstraject. Lees hoe Roermond dit aanpakt in hoofdstuk 5 van het Kwalitatieve onderzoek Tweede Fase van de Wi2021.

De gemeente moet een eindgesprek voeren met iemand die de Z-route volgt om het traject formeel af te sluiten. Een leidraad, afgestemd binnen de gemeente, helpt hierbij. 

Leg intern vast welke onderwerpen in elk eindgesprek minimaal aan bod moeten komen. Dit zorgt enerzijds voor eenduidigheid tussen professionals en anderzijds voor duidelijkheid richting de kandidaten in de Z-route over wat zij van het gesprek kunnen verwachten. Elementen die terug kunnen komen in een leidraad:

• Inburgeringstraject: Wat heeft iemand in het inburgeringstraject gedaan? En wat heeft diegene geleerd?
• Zelfredzaamheid: In hoeverre kan iemand zelfstandig verder? Waar is (tijdelijke) ondersteuning nog nodig, en is dat geregeld?
  Bekijk de zelfredzaamheidsmatrix in het rapport ‘Goed op weg met de Z-route’ (p.78-82).  Of lees de handleiding Zelfredzaamheidsmatrix door GGD Amsterdam en Gemeente Rotterdam met beschrijvingen en uitleg per indicator.  
• Taal: Hoe gaat iemand door met het leren van de taal? 
  Wijs iemand op de formele en informele mogelijkheden voor het leren van de taal. Bespreek welke mogelijkheden er zijn, bijvoorbeeld via de lokale aanpak van basisvaardigheden. Ook biedt Stichting Lezen en Schrijven hulp bij het vinden van (gratis) cursussen bij mensen in de buurt.
• Werk: Heeft iemand al betaald werk? Of welke stappen gaat iemand zetten om zo snel mogelijk aan het werk te gaan?
• Participatie overig: Wat doet iemand om actief deel te nemen aan de samenleving?
  Bespreek waar iemand behoefte aan heeft en wijs op de mogelijkheden. Gebruik bijvoorbeeld een sociale kaart zoals de wegwijzer van gemeente Oosterhout.
• Evaluatie: Hoe kijkt iemand terug op het inburgeringstraject? 
  Zijn er dingen die iemand graag anders had gezien (tips)? Waar is iemand tevreden over (tops)? 

De diversiteit onder Z-route kandidaten maakt dat elk gesprek, ondanks een leidraad, een unieke invulling vraagt. Houd daarom ruimte voor maatwerk. Zo kunnen professionals hun eigen stijl behouden en inspelen op de specifieke situatie van de persoon. 

Certificaat

Twee weken na het eindgesprek is het Z-route certificaat te downloaden in het DUO portaal. Op het certificaat staan de behaalde onderdelen in het inburgeringstraject. 

Bekijk de handleiding DUO portaal voor gemeenten om te zien hoe het certificaat gedownload en geprint moet worden (p. 101-102).

Als iemand die de Z-route volgt de taalexamens wil maken en haalt, dan krijgt hij/zij nog steeds een certificaat aan het einde van het traject, geen diploma. Op het certificaat staan de examens wel vermeld. Als iemand liever een diploma heeft omdat diegene álle taalexamens heeft behaald, kan hij/zij die bij DUO aanvragen. 

N.B.: als iemand zoveel vooruitgang boekt dat alle taalexamens haalbaar lijken binnen de inburgeringstermijn, overweeg dan de leerroute te wijzigen naar de B1-route en daarbinnen af te schalen naar niveau A2. In de B1-route sluiten de taallessen vaak beter aan bij het tempo en leervermogen van iemand die sneller leert en geldt geen verplichting van 800 uur participatie. Maak deze overweging per persoon en weeg samen met de inburgeringsplichtige de kansen en risico’s af. Met een hoger taalniveau kan iemand zichzelf nog beter redden in de Nederlandse samenleving. Na afronding van de B1-route krijgt iemand altijd een inburgeringsdiploma.

Meer hierover lees je in de Q&A Z-route & Q&A wijzigen leerroute.

De afronding van de inburgering mag gevierd worden! Een moment van erkenning en ontmoeting maakt de afsluiting betekenisvol − voor de inburgeraar én voor de betrokken professionals. 

Een feestelijke uitreiking kan veel betekenen voor iemands motivatie om mee te doen in Nederland en voor zijn of haar verbondenheid met de gemeente. Ook voor hen die nog bezig zijn met hun inburgeringstraject is het zicht op een feestelijke afsluiting motiverend. 

Ideeën uit de praktijk:

• Eten verbindt. Vraag mensen zelf iets te maken en mee te nemen. 
  Voorbeeld: bij Laborijn koken de mensen die nog bezig zijn met de Z-route voor degenen die hun inburgering hebben afgerond. Zo kan een viering ook voor mooie ontmoetingen zorgen.
• Regel een feestelijke locatie of versier een zaal of kantine.
• Nodig betrokkenen uit, zoals directe familieleden, taaldocenten, participatiebegeleiders, werkgevers en vrijwilligersorganisaties. Wellicht willen de wethouder of burgemeester ook langskomen.
• Organiseer een viering voor meerdere mensen tegelijk.
• Overhandig het certificaat samen met een klein cadeau (zoals streekproducten).

Gebruik bijvoorbeeld het draaiboek van gemeente Oosterhout om de viering voor te bereiden.

Divosa

Aïdadreef 8 | 3561 GE Utrecht 
Postbus 9563 | 3506 GN  Utrecht
030 - 233 23 37
info@divosa.nl
divosa.nl

Auteur

Jet van Mierlo (Divosa)

Met dank aan de inzichten van de professionals uit Almere, Bronckhorst, Eindhoven, Nijkerk, Oosterhout, Oss, Rotterdam en vanuit Stroomopwaarts en DUO+ die in het werkatelier hun ervaringen en documenten deelden. 

Visuals

Veronique Gielissen (Divosa)

Eindredactie 

Iris Ruijs (Divosa)

Webredactie

Remco van Brink en Yoni Kleiboer (Divosa)

Versie

december 2025