Onderzoek brengt stapeling uitgaven sociaal domein 2015-2020 in beeld

In 2021 presenteerden Divosa en Drechtsteden de resultaten van een onderzoek naar de stapeling van uitgaven in het sociaal domein. Gemeenten zagen dat hoge uitgaven voor BUIG vaak gepaard gingen met hoge uitgaven voor jeugdzorg en de Wmo. De aanname dat een investering in één onderdeel van het sociaal domein zou kunnen leiden tot besparingen op een ander deel, werd daarmee ondergraven.

Divosa en Drechtsteden hebben adviesbureau Berenschot gevraagd om het onderzoek te actualiseren. De resultaten zijn nu bekend.

De vier belangrijkste conclusies zijn:

1. Hoge uitgaven voor BUIG gaan vaak gepaard met hoge uitgaven op de overige onderdelen van het sociaal domein. We zien een sterk significant positief verband.
    
2. Hoge uitgaven voor BUIG gaan soms gepaard met overschotten op BUIG, maar hoge uitgaven op de overige onderdelen van het sociaal domein gaan vrijwel altijd gepaard met forse uitgaven ten opzichte van het budget op de overige onderdelen van het sociaal domein.
    
3. We zien grote verschillen in uitgaven tussen gemeenten in samenwerkingsverbanden. Veelal is er één gemeente (in de regel de centrumgemeente) waar de uitgaven vele malen hoger zijn dan bij andere gemeenten. Het feit dat juist centrumgemeenten een stapeling van hoge uitgaven hebben is op zichzelf niet vreemd, maar het is wel opvallend omdat de deelnemende gemeenten in de regel (vrijwel) gelijk beleid hebben. Je zou daarom verwachten dat dit terug te zien zou moeten zijn in de (financiële) resultaten.
    
4. Gemeenten aan de Duitse grens en in de provincie Groningen hebben vaker te maken met stapelingen van hoge uitgaven. Ook grote gemeenten, gemeenten met een relatief klein deel van de bevolking met een migratieachtergrond en een groot regionaal klantpotentieel hebben vaker last van een stapeling van hoge uitgaven.

Wat vindt Divosa?

Sinds de decentralisaties worstelen gemeenten met de financiën in het sociaal domein. De kosten van met name jeugdzorg, en wat recenter ook de Wmo, lopen op. Dit leidde in veel gemeenten tot aanpassingen in beleid en uitvoering. Divosa herkent het geschetste beeld. Het bevestigt voor een deel wat we op basis van signalen uit de uitvoeringspraktijk al vermoedden. De betreffende gemeenten kunnen in de regel de hoge uitgaven/een tekort op het ene budget niet compenseren met lage uitgaven/overschotten op andere budgetten. Hierdoor moeten zij voortdurend de eigen middelen aanspreken of op andere gebieden bezuinigen.

Hoe nu verder?

Divosa doet verder onderzoek. Gemeenten die gekenmerkt worden door een grote mate van samenloop van hoge uitgaven of juist een opvallend lage mate van samenloop, nodigen we van harte uit om deel te nemen aan dit onderzoek. Het gaat hierbij om inkleuring en duiding vanuit de praktijk. Samen met gemeenten willen we onderzoeken in hoeverre regio, sociaaleconomische structuur, beleid en uitvoering een rol spelen. We richten ons niet alleen op de samenloop van uitgaven, maar nadrukkelijk ook op opvallende en onverklaarbare verschillen van jaar op jaar en opvallende zaken met betrekking tot samenwerkingsverbanden.