Divosa Benchmark Werk & Inkomen • Jaarrapportage 2020
Laatste update: 19 april 2021De belangrijkste bijstandscijfers van 2020
Inleiding
Samen met haar partners Stimulansz en BMC Onderzoek ontwikkelt Divosa de Benchmarks Werk & Inkomen, Armoede & Schulden en Statushouders. Deze benchmarks geven het meest volledige en actuele beeld van de uitvoeringspraktijk en bieden gemeenten de mogelijkheid zich te vergelijken met collega-gemeenten.
Zie ook: www.divosa-benchmark.nl
Er is veel aandacht voor benchlearning, ofwel het verhaal achter de cijfers. Daarom zijn er individuele gesprekken en bijeenkomsten op regionaal en nationaal niveau waar veel ruimte is voor verwondering, duiding en analyse. Ook kunnen deelnemers praktijkvoorbeelden uitwisselen. Zo ondersteunen de Divosa Benchmarks gemeenten bij het proces van leren en verbeteren.
Voor deze jaarrapportage van de Benchmark Werk & Inkomen heeft de benchmarkorganisatie een selectie gemaakt van een aantal basisgegevens die de uitvoering van de Participatiewet in beeld brengen. Deze zijn ook voor de buitenwereld interessant. We presenteren die op landelijk niveau en naar gemeentegrootteklasse. Waar mogelijk hebben we ook data toegevoegd uit eerdere jaarrapportages van de benchmark om ontwikkelingen in beeld te brengen.
Divosa Benchmark Werk & Inkomen: 242 gemeentelijke deelnemers
Volumeontwikkeling bijstand
Einde aan dalende trend: bijstand stijgt in 2020 met 3,4%
Door de coronacrisis stijgt het aantal bijstandsuitkeringen in 2020 met 3,4% ten opzichte van het jaar ervoor. Uit onze analyse over de effecten van de coronacrisis blijkt dat de stijging vrijwel direct na de inzet van de maatregelen in maart begon en doorzette tot juli. (1)
Daarna daalde het bijstandsbestand door de versoepeling licht om vanaf december weer te stijgen. Hiermee komt de dalende trend, die in jaren 2017-2019 zichtbaar was, ten einde. In gemeenten met meer dan 100.000 inwoners is de stijging met 4,0% het grootst. In gemeenten met minder dan 50.000 inwoners is de stijging met 2,0% het kleinst.
Voetnoten
- Divosa-monitor 'Effecten coronacrisis: ontwikkelingen bijstand en Tozo-uitkeringen’ (Divosa Benchmark, maart 2021)
74% van de gemeenten ziet bijstandsbestand stijgen
De meerderheid van de gemeenten (74%) ziet het bestand in 2020 stijgen. Voor 4% van de gemeenten is het aantal bijstandsuitkeringen ten opzichte van 2019 gelijk gebleven. Hoewel er landelijk gezien een toename is van het aantal bijstandsuitkeringen, ziet 22% van de gemeenten een daling van hun bijstandsbestand.
Het gaat over het algemeen om kleine gemeenten. Omdat zij kleinere bijstandsbestanden hebben, speelt toeval hier mogelijk een rol. Ook factoren die specifiek waren voor de coronacrisis kunnen van invloed zijn geweest op het verschil in toename van het bijstandsbestand tussen grotere en kleinere gemeenten. Hierbij kan gedacht worden aan de daling en stijging in werkgelegenheid in specifieke sectoren (bijvoorbeeld toerisme, horeca of distributie) die sterker vertegenwoordigd zijn in grotere steden of kleinere gemeenten. Ook is er sprake van een lager percentage van uitstroom door handhaving wat doorgaans in grotere steden een meer voorkomende reden van uitstroom is. Gekeken naar het aandeel jongeren in het bijstandsbestand, zijn geen opvallende verschillen tussen gemeenten met een stijgend of dalend bijstandsbestand waarneembaar.
'Het percentage mensen van 15 tot 75 jaar met betaald werk was in februari 2021 met 68,8% iets hoger dan in de drie maanden daarvoor. In mei 2020 daalde de arbeidsparticipatie naar 67,7%. In januari en februari van 2020 piekte de arbeidsparticipatie nog met 69,3%.'
- Bron: ‘Wat zijn de gevolgen van corona voor arbeid en inkomen?’ (CBS, 2020)
'Als gevolg van het stijgende WW-bestand zal ook de doorstroom naar de bijstand toenemen. In 2019 stroomde ruim 9% van de mensen, die de maximale WW-duur hadden bereikt, door naar de bijstand (circa 13.000 mensen). De verwachting is echter dat dit percentage even hoog wordt als tijdens de financiële crisis (16%). Uitgaande van die verwachting stijgt de stroom naar de bijstand naar circa 33.000 in 2021.'
- Bron: UWV Kennisverslag 2020-6. (UWV, 2020)
In- en uitstroom in de bijstand
Instroom (31%) stijgt voor het eerst weer sinds 2015
In 2020 is de instroom in de bijstand 31%. Het instroompercentage geeft een beeld van hoeveel nieuwe bijstandsuitkeringen gemeenten in een jaar toekennen. Het instroompercentage is het aandeel nieuw toegekende bijstandsuitkeringen in 2020 ten opzichte van het totale bestand van eind 2019. Zaten er eind 2019 bijvoorbeeld 1000 mensen in de bijstand, dan zouden er bij een instroompercentage van 31% dus in 2020 310 nieuwe mensen zijn ingestroomd.
In gemeenten met minder dan 50.000 inwoners is het instroompercentage iets hoger, namelijk 32%. In gemeenten met meer dan 100.000 inwoners is de instroom iets lager, namelijk 30%. Met deze stijging is een eind gekomen aan de dalende trend in de jaren 2015-2019. Van 40% in 2014 daalde de instroom naar 24% in 2019.
De stijging van de instroom is gelinkt aan de coronacrisis en daarmee aan de economische tegenwind van het afgelopen jaar. Mensen met flexibele contracten hebben vaak geen of weinig WW-rechten opgebouwd. Hierdoor zijn zij al snel na baanverlies afhankelijk van de bijstand. Kijk je naar de instroom per maand, dan blijkt dat de instroom vooral hoog was op het moment dat er coronamaatregelen van kracht waren. (1)
'Eind december [2020] stonden 210 duizend vacatures open, dit is 6 duizend minder dan in het derde kwartaal. In dat kwartaal was het aantal openstaande vacatures juist met 16 duizend opgelopen, na twee kwartalen krimp. In de afgelopen vier kwartalen is het aantal openstaande vacatures in totaal met 76 duizend afgenomen.'
- Bron: ‘Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in vierde kwartaal minder turbulent’ (CBS, februari 2021)
Voetnoten
- Effecten coronacrisis: ontwikkelingen bijstand en Tozo-uitkeringen’ (Divosa Benchmark, maart 2021)
Uitstroom 27%
In 2020 is de uitstroom 27%. Het uitstroompercentage geeft een beeld van hoeveel bijstandsuitkeringen gemeenten in een jaar stopzetten. Het uitstroompercentage is het aandeel gestopte bijstandsuitkeringen in 2020 ten opzichte van het totale bijstandsbestand van eind 2019.
Net als bij de instroom, is het uitstroompercentage in gemeenten met minder dan 50.000 inwoners het hoogst, namelijk 29%. Vaak gaat een hogere instroom gepaard met een hogere uitstroom. In 2020 is dit niet het geval. De groep mensen die nieuw ingestroomd is, heeft in beperkte mate kunnen uitstromen. Wel zien we dat de daling van de uitstroom ten opzichte van 2019 relatief klein is, 27% ten opzichte van 28% in 2019.
'In 2020 is in de maanden juni tot en met september een tijdelijke stijging in de uitstroom zichtbaar. Hier ligt waarschijnlijk een samenhang met de versoepeling van de coronamaatregelen zoals de heropening van de horeca.'
- Bron: ‘Effecten coronacrisis: ontwikkelingen bijstand en Tozo-uitkeringen’ (Divosa Benchmark, maart 2021)
Instroom versus uitstroom: stijging bestand vooral door stijging instroom
De uitstroom kan het beste bekeken worden in samenhang met de instroom. In 2020 is de uitstroom lager dan in 2019. Het uitstroompercentage is gedaald, maar deze daling is relatief klein. De instroom stijgt. De stijging van het bestand in 2020 wordt dus met name veroorzaakt door de stijging van de instroom.
Stijging uitstroom bij kortdurende uitkeringen
Een groot deel van de mensen die uit de uitkering stromen, heeft die uitkering relatief kort gehad. In 2020 heeft 50% van de beëindigde uitkeringen één jaar of korter geduurd. Bij 21% was dat 1-3 jaar en 30% heeft meer dan 3 jaar een uitkering gehad.
In 2020 is er voor het eerst in jaren weer sprake van een stijging van de uitstroom van mensen die korter dan een jaar in de uitkering hebben gezeten. De uitstroom onder deze groep stijgt van 44% in 2019 naar 50% in 2020. Dit komt door de stijging van de instroom in 2020. De mensen die nieuw instromen in 2020, zijn voor een deel weer in hetzelfde jaar uitgestroomd. Ruim een derde (36%) van de mensen die uitstroomden, deed dit zelfs binnen 6 maanden na aanvraag van een uitkering.
In de jaren 2014 tot 2019 daalde het aandeel in de uitstroom van mensen die korter dan een jaar in de uitkering juist van 59% in 2014 tot 44% in 2019. Dit had te maken met de dalende instroom in die jaren. Het percentage langdurige uitkeringen dat is beëindigd, blijft in 2020 gelijk aan 2019 (30%). Het kan hier gaan om alle soorten uitstroomredenen: van ‘pensioen’ en ‘verhuizing’ tot ‘werk’.
Daling uitstroom naar werk en uitstroom door handhaving
Bij 36% van de stopgezette bijstandsuitkeringen in 2020 is het vinden van werk de reden van uitstroom. Ook zelfstandigen die een eigen bedrijf starten, vallen binnen deze groep. In 2020 stroomden relatief iets minder mensen uit naar werk dan in de voorgaande jaren. Ook bij de uitstroom vanwege handhavingsactiviteiten zien we een daling van 10% in 2019 naar 8% in 2020.
Bij deze groep heeft de gemeente vastgesteld dat er geen recht (meer) is op een bijstandsuitkering. Na de eerste coronaklappen trekken de uitstroom naar werk en de uitstroom door handhaving vanaf juni tot en met november weer aan.
Bij 6% van de uitstroom gaat het om jongeren (tot 27 jaar) die (terug) naar school gaan en in aanmerking komen voor studiefinanciering. We zien vooral in de maanden juni tot en met september meer uitstroom naar onderwijs (zie figuur Verdeling uitstroom naar reden beëindiging uitkering 2020). Het gaat om jongeren die studiefinanciering kunnen aanvragen en dan geen recht meer hebben op bijstand. Dit is een patroon dat zich elk jaar tussen juli en oktober herhaalt, omdat dan veel mensen aan een opleiding beginnen.
In 2020 is bijna een derde van de redenen voor uitstroom uit de bijstand ‘verloop’. Hieronder vallen: bereiken van de AOW-gerechtigde leeftijd, detentie, verhuizen naar andere gemeente, verhuizing naar buitenland en aangaan relatie met een partner met voldoende inkomsten.
Voetnoten
- Divosa-monitor ‘Effecten coronacrisis: ontwikkelingen bijstand en Tozo-uitkeringen’ (Divosa Benchmark, maart 2021)
Daling herinstroom
In 2020 is 8% van de mensen die zijn uitgestroomd uit de bijstand binnen een half jaar opnieuw aangewezen op een bijstandsuitkering. Na een jaar is de herinstroom in de bijstand 15%. Onder gemeenten met meer dan 100.000 inwoners is de herinstroom hoger dan het gemiddelde.
Ten opzichte van 2019 is de herinstroom gedaald. In 2019 stroomde 10% binnen een half jaar opnieuw in en 18% binnen een jaar. Deze daling heeft te maken met het gegeven dat er in 2020 door de coronacrisis een nieuwe groep mensen instroomde, die vanwege de gunstige economische situatie in de voorgaande jaren niet eerder afhankelijk was van een bijstandsuitkering.
Samenstelling bijstandsbestand
Vooral veel 45-plussers in de bijstand
Eind 2020 is 54% van de bijstandsgerechtigden 45-plusser (dit is een optelsom van de percentages 26% + 25% + 3% in onderstaande grafiek). In die groep vallen ook de 65-plussers die door het verschuiven van de pensioengerechtigde leeftijd langer op bijstand aangewezen zijn. Inmiddels maken zij 3% van het bestand uit. 10% van de bijstandsgerechtigden is onder de 27 jaar. De overige 37% is tussen de 27 en de 45 jaar.
Ten opzichte van 2019 is er een lichte toename in het aandeel jongeren tot 27 jaar. Jongeren waren zowel bij de instroom als (snelle) uitstroom sterk vertegenwoordigd, waardoor hun aandeel in het bijstandsbestand eind 2020 niet zoveel is gestegen. (1)
'In 2020 was de instroom het grootst onder jongeren, maar ook de grootste groei in de uitstroom in de maanden juni tot en met september zat bij deze groep.'
- Bron: Divosa-monitor 'Effecten coronacrisis: ontwikkelingen bijstand en Tozo-uitkeringen’ (Divosa Benchmark, maart 2021)
Daarnaast is ten opzichte van 2013 het aandeel 55-plussers toegenomen. Dit heeft te maken met de verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd en hangt mogelijk samen met de toename van de verblijfsduur in de uitkering.
45-plussers zijn oververtegenwoordigd in de bijstand als je het aandeel vergelijkt met de beroepsbevolking. 54% van het bijstandsbestand is ouder dan 45. In de beroepsbevolking is dat 42%. Jongeren zitten juist relatief weinig in de bijstand; zij maken 10% van het aantal bijstandsgerechtigden uit, tegenover 16% van de beroepsbevolking. (2)
'Bij jongeren tot 27 jaar was het verschil met een jaar eerder relatief het grootst. Het aantal bijstandsgerechtigden onder hen was bijna 3 duizend hoger dan een jaar eerder. Dit komt overeen met 8 procent. Zowel onder de 27- tot 45-jarigen als de 45-plussers kwam de stijging ten opzichte van een jaar eerder aanzienlijk lager uit: zo rond de 1 procent. Bij de 27- tot 45-jarigen ging het om bijna 2 duizend personen, bij de 45-plussers om iets meer dan 2 duizend.'
- Bron: ‘Meer bijstandsontvangers in alle leeftijdsgroepen’ (CBS, november 2020)
Voetnoten
- In deze cijfers zijn de mensen met een IOAW- en een IOAZ-uitkering niet meegenomen. Het aantal IOAW-uitkeringen is in de afgelopen jaren sterk gestegen. Op het totaalbestand van de bijstand blijft het vooralsnog een kleine groep.
- Zie voor een vergelijking: CBS Open data. De beroepsbevolking bestaat uit personen die betaald werk hebben of daar recent naar gezocht hebben en direct beschikbaar zijn. De leeftijdscategorie van jongeren in de beroepsbevolking wijkt iets af van de gehanteerde categorie in de bijstand.
Veel langdurige uitkeringen
59% van de mensen met een bijstandsuitkering heeft die uitkering eind 2020 langer dan drie jaar. In 2013 was dit nog 44%. Na drie jaar in de bijstand is de kans op uitstroom sterk afgenomen. (1) De verblijfsduur hangt ook samen met de nieuwe instroom in een jaar. De afname van de instroom heeft bijgedragen aan een relatieve toename van mensen die langer een bijstandsuitkering ontvangen. In 2020 is daarom ook een kleine stijging van het percentage bijstandsgerechtigden dat minder dan één jaar een uitkering ontvangt en een daling van het percentage bijstandsgerechtigden die al langer een uitkering ontvangen zichtbaar.
De gemiddelde verblijfsduur in de uitkering van alle bijstandsgerechtigden is eind 2020 ruim vijf jaar (64 maanden). In augustus 2016 lag de gemiddelde verblijfsduur nog op 52 maanden (vier jaar en vier maanden). Vanaf september 2016 is de gemiddelde verblijfsduur stapsgewijs opgelopen. Dit illustreert dat vooral de mensen die korter in de bijstand zitten in staat zijn om weer uit te stromen. De gemiddelde verblijfsduur kan per gemeente flink verschillen. De kortste gemiddelde verblijfsduur van het bijstandsbestand in een gemeente is 42 maanden (drieënhalf jaar). De langste 88 maanden (zeven jaar en vier maanden).
'Tussentijdse stijging in de uitstroom in de zomermaanden van 2020 voornamelijk door beëindiging van kortlopende uitkeringen.'
- Bron: Divosa-monitor 'Effecten coronacrisis: ontwikkelingen bijstand en Tozo-uitkeringen’ (Divosa Benchmark, maart 2021)
'Van de mensen die eind 2018 langdurig in de bijstand verbleven (langer dan twee jaar) is in 2019 5% uitgestroomd naar werk. Van deze 5% ontving bijna 13% een voorziening in de vorm van een (tijdelijke) loonkostensubsidie.'
- Bron: ‘Uitstroom uit de langdurige bijstand’ (CBS, november 2019)
Voetnoten
- Dit bleek uit een analyse van de Divosa-benchmark gegevens uit 2013 op uitstroom naar verblijfsduur. Na 1 jaar was de kans om in hetzelfde jaar uit te stromen nog tegen de 25%. Na 3 jaar was die kans afgenomen tot onder de 10%. Na 10 jaar stabiliseert de kans op uitstroom tot net onder de 5%.
Ontheffingen van de arbeidsplicht
10% heeft ontheffing arbeidsplicht
Voor 10% van de personen met een bijstandsuitkering registreren gemeenten eind 2020 een ontheffing van de arbeidsplicht. Mensen met een ontheffing zijn vrijgesteld van de plicht om werk te zoeken, werk te aanvaarden en werk te behouden. Het aantal ontheffingen is in 2020 met 10% iets lager dan de 11% in 2019. Tussen 2018 en 2019 bleef het aantal ontheffingen gelijk.
Het percentage ontheffingen wordt beïnvloed door de samenstelling van het bestand en gemeentelijke beleidskeuzes. Als de bijstand stijgt door economische tegenwind, leidt dat over het algemeen tot een lager percentage ontheffingen. De nieuwe instroom in 2020 kan dus een verklaring zijn voor het iets lagere percentage ontheffingen in 2020 ten opzichte van 2019. Er zitten dan meer mensen in de bijstand die prima kunnen werken, maar even geen baan kunnen vinden.
Ook gemeentelijke beleidskeuzes hebben effect. Zo hebben gemeenten in 2018 en 2019 hun bestanden opnieuw onder de loep genomen, omdat daar toen weer meer tijd voor was. Mogelijk heeft dit toen tot meer ontheffingen geleid.
Vooral ontheffingen om ‘dringende redenen’
De overgrote meerderheid (81%) van de mensen met een ontheffing heeft die eind 2020 vanwege een ‘dringende reden’. Het gaat hier om mensen die tijdelijk niet kunnen werken, bijvoorbeeld vanwege persoonlijke omstandigheden zoals mantelzorg of ziekte. 14% van de ontheffingen is voor mensen die volledig en duurzaam arbeidsongeschikt zijn, 5% voor alleenstaande ouders met een kind onder de 5 jaar.
Het percentage bijstandsgerechtigden met een ontheffing vanwege arbeidsongeschiktheid is in de afgelopen vijf jaar toegenomen van 2% tot 14%. Dit kan samenhangen met de instroom van mensen in de bijstand die eerder onder de Wajong vielen. Ook hebben verschillende gemeenten in de afgelopen jaren met een lagere instroom de ruimte gehad om het arbeidsvermogen van de mensen die al langer in hun bijstandsbestand zitten in kaart te brengen.
'Als bijstandsgerechtigden ontheven worden van hun verplichtingen heeft dat geen negatief effect op hun uitstroom uit de bijstand. Er stromen soms wel meer bijstandsgerechtigden naar deeltijdbanen als ze meer begeleid worden en als ze meer mogelijkheden krijgen om bij te verdienen.'
- Bron: ‘Evaluatie experimenten Participatiewet: Effecten op de uitstroom naar werk’ (CPB, mei 2020)
Inkomsten uit werk
7,6% krijgt bijstand als aanvulling op inkomsten uit werk
7,6% van de bijstandsgerechtigden heeft in 2020 inkomsten uit werk naast hun bijstandsuitkering. Al sinds 2016 ligt het aandeel bijstandsgerechtigden met inkomsten uit parttime werk rond de 8%. Het gaat meestal om een kleine deeltijdbaan. Omdat deze bijstandsgerechtigden daarmee niet het sociaal minimum verdienen, vult de gemeente hun inkomsten aan tot de bijstandsnorm. (1) In gemeenten tot 50.000 inwoners is het percentage bijstandsgerechtigden met inkomsten uit werk iets hoger.
Voetnoten
- De Participatiewet geeft gemeenten de mogelijkheid om inkomen uit arbeid gedeeltelijk vrij te laten als het werk naar de mening van de gemeente bijdraagt aan arbeidsinschakeling. De vrijlating mag 6 maanden duren en bedraagt 25% van het verdiende inkomen met een plafond. Voor alleenstaande ouders en personen met een medische urenbeperking gelden aparte regels.
Gemiddelde inkomsten 585 euro per maand
Bijstandsgerechtigden met inkomsten uit werk verdienen in 2020 gemiddeld 585 euro per maand. Naast dat een hoger percentage bijstandsgerechtigden in gemeenten tot 100.000 inwoners deeltijd werkt, zijn de verdiensten gemiddeld genomen ook hoger. Gemeenten met meer dan 100.000 inwoners kunnen juist minder inkomsten verrekenen. Verschillen tussen gemeenten kunnen deels verklaard worden door samenstelling van het bijstandsbestand en de beschikbaarheid van laaggeschooldwerk in de regio. Ook zijn verschillen waarschijnlijk terug te leiden tot verschillen in beleid en uitvoering (1).
'Gemeenten die parttime werk stimuleren, komen over het algemeen minder tekort op hun bijstandsbudget dan gemeenten die dat niet doen.'
- Bron: ‘Factsheet Parttime werk in de bijstand’ (Divosa Benchmark, december 2019)
Sinds 2014 is het gemiddelde bedrag dat per bijstandsgerechtigde per maand wordt verdiend toegenomen van €530 tot €585. Echter wanneer dit afgezet wordt tegen de hoogte van de uitkeringen (die ook elk jaar stijgt) dan is er eerder sprake van een bijna gelijkblijvend percentage. Per gemeentegrootteklasse is de ontwikkeling verschillend.
'Bijstandsgerechtigden die intensief begeleid worden, stromen vaker uit naar werk.'
- Bron: ‘Evaluatie experimenten Participatiewet: Effecten op de uitstroom naar werk’ (CPB, mei 2020)
'Werk betekent voor de meeste mensen een bron van inkomsten. Voor uitkeringsgerechtigden met een arbeidsbeperking (Participatiewet, Wajong, WIA, WAO) is dit niet altijd het geval.
Van de bijna 500 werkende respondenten komt 61% in financiële problemen door de manier waarop hun inkomsten worden verrekend met de uitkering. Voor één op de drie werkenden zorgt deze onzekerheid ervoor dat zij niet meer uren zouden willen gaan werken of niet meer opnieuw aan de slag willen als hun huidige baan stopt.'
- Bron: ‘Als verrekenen een beperking is’ (Optimalistic, Muzus en Stimulansz, februari 2021)
Voetnoten
- ‘Factsheet Parttime werk in de bijstand’ (Divosa Benchmark, december 2019).
Loonkostensubsidie
Stijgende trend inzet loonkostensubsidie zet door
Mensen met een arbeidsbeperking kunnen via hun gemeente een beroep doen op ondersteuning om aan het werk te gaan. Voor diegenen die niet zelfstandig het wettelijk minimumloon kunnen verdienen, zetten gemeenten loonkostensubsidie (1) in. Het percentage personen met een loonkostensubsidie in het kader van de Participatiewet is in 2020 5,4%. (2) Dit is een verhoudingsgetal dat de omvang van het aantal mensen met een loonkostensubsidie afzet tegen het aantal mensen in de bijstand.
Mensen met een loonkostensubsidie zitten niet in de bijstand, tenzij ze parttime werken en minder dan de bijstandsnorm verdienen. Onder personen met een loonkostensubsidie vallen ook mensen die beschut aan het werk zijn.
In gemeenten met minder dan 50.000 inwoners ligt het percentage personen met een loonkostensubsidie hoger. De ontwikkeling van het percentage personen met loonkostensubsidie vertoont een stijgende trend van 0,4% in 2015 naar 5,4% in 2020. Dit komt neer op ruim 22.000 mensen die aan het werk zijn met loonkostensubsidie.
Voetnoten
- Loonkostensubsidie compenseert de werkgever bij verminderde productiviteit van een werknemer. De loonkostensubsidie die een werkgever van de gemeente krijgt, is het verschil tussen het wettelijk minimumloon en de loonwaarde van de werknemer.
- Deze betalen gemeenten uit het bijstandsbudget. Forfaitaire loonkostensubsidie (ook betaald uit het bijstandsbudget) en tijdelijke loonkostensubsidie (betaald uit het participatiebudget), zijn in dit cijfer niet meegenomen.
- CBS, Open data
Gemiddelde loonwaarde is stabiel (51%)
Het bedrag dat de gemeente aan loonkostensubsidie uitkeert aan een werkgever wordt bepaald door het verschil tussen loonwaarde (1) en het wettelijk minimumloon. Met een gevalideerde loonwaardemeting op de werkplek, wordt de loonwaarde bepaald. De werkgever betaalt de werknemer het loon en krijgt van de gemeente een subsidie voor de gederfde loonwaarde als percentage van het minimumloon.
De gemiddelde loonwaarde van personen met een loonkostensubsidie in het kader van de Participatiewet is eind 2020 51% van het wettelijk minimumloon. In grotere gemeenten is de gemiddelde loonwaarde iets hoger, namelijk 52%. Ook in de afgelopen jaren lag de gemiddelde loonwaarde rond de 50%. Daarmee is de gemiddelde loonwaarde stabiel.
Voetnoten
- Percentage dat iemand met een arbeidsbeperking per uur kan verdienen in vergelijking met een gemiddelde werknemer met een soortgelijke opleiding en ervaring.
Loonwaarde meestal tussen 50% en 75%
Bij ruim 50% van de mensen met een loonkostensubsidie in het kader van de Participatiewet ligt de loonwaarde in 2020 tussen de 50% en de 75% van het wettelijk minimumloon. Dit is een lichte daling ten opzichte van eerdere jaren. In 2017 lag dit percentage nog op 54%. Omdat het aantal mensen met een loonkostensubsidie nog klein is, is het goed mogelijk dat hier nog verschuivingen in optreden.
'Gemeenten worden financieel niet gestimuleerd om alle mensen met een beperking aan een baan te helpen. Een andere financieringsmethode op basis van gemaakte kosten zou tot extra arbeidsdeelname kunnen leiden, ook voor mensen uit de doelgroep die veel begeleiding en subsidie nodig hebben.'
- Bron: ‘Alternatieve financiering van loonkostensubsidies’ (CPB, april 2019)
Maatregelen en sancties
Daling maatregelen en sancties
Als bijstandsgerechtigden de aan hen opgelegde verplichtingen niet nakomen, kunnen gemeenten hun uitkering korten. Dit heet een maatregel of een sanctie. Het aantal maatregelen in 2020 is 2,5% van het totaal aantal bijstandsuitkeringen. In 2019 ging het nog om een percentage van 3,9%. Uit de ervaringen van gemeenten blijkt dat in 2020 re-integratie op een lager pitje stond vanwege de toenemende instroom en de tozo. Zodoende werd er minder gehandhaafd en zijn er minder maatregelen opgelegd.
Het percentage van 2,5% is gebaseerd op het totaal aantal betalingen in een jaar waarop een maatregel is toegepast, gedeeld door het gemiddelde aantal bijstandsuitkeringen in een jaar. Omdat een persoon meerdere maanden een maatregel opgelegd kan krijgen, zal het percentage personen dat een maatregel heeft gekregen lager zijn.
Vooral daling maatregelen rondom arbeidsplicht
De overgrote meerderheid van de maatregelen (79,6%) wordt opgelegd voor het niet voldoen aan de arbeidsplicht. Dit is een daling ten opzichte van 2019. Toen lag dit percentage nog op 92%.
Bij 8,7% gaat om gerelateerde verplichtingen, zoals het niet nakomen van de afspraken die gemeenten en bijstandsgerechtigden hebben gemaakt in het plan van aanpak. Of het niet zoeken naar werk of scholing in de verplichte zoekperiode voor jongeren tot 27 jaar. 1,6% van de maatregelen is opgelegd vanwege agressie. Bij 0,8% van de maatregelen is de oorzaak het niet of onvoldoende nakomen van de Wet Taaleis Participatiewet (1).
'Net als in de voorgaande jaren is het aantal gegeven waarschuwingen voor het niet voldoen aan de arbeidsverplichting in 2019 aanzienlijk lager dan vanwege het schenden van de inlichtingenplicht. Naar schatting gaat het om 900 waarschuwingen. Het aantal geschatte waarschuwingen vanwege het niet voldoen aan arbeidsverplichting verdrievoudigde van 2016 tot 2019 ongeveer'
- Bron: Rapportage ‘Waarschuwingen 2019’ (CBS, juli 2020)
| Categorie | Reden vermindering naar aanleiding van afstemming: |
|---|---|
| Niet nakomen plicht tot arbeidsinschakeling | ‘Op het vlak van plicht tot arbeidsinschakeling’. |
| Niet nakomen van andere verplichtingen | ‘Niet nakomen tegenprestatie’, ‘niet nakomen verplichtingen plan van aanpak’, ‘niet (voldoende) zoeken naar werk in zoekperiode van vier weken’ en ‘niet (voldoende) zoeken naar scholing in zoekperiode van vier weken’. |
| Agressie | Agressie |
| Niet voldoen aan wet taaleis | Niet (voldoende) nakomen van afspraken i.h.k.v. de Wet Taaleis. |
| Oorzaak partner | Oorzaak bij partner. |
Voetnoten
- In de Participatiewet is opgenomen dat iedere bijstandsgerechtigde de Nederlandse taal op referentieniveau 1F moet beheersen. Als iemand niet voldoet aan de taaleis, moet diegene de taal beter gaan leren. Doet de bijstandsgerechtigde hiervoor geen moeite, dan mag de gemeente de bijstandsuitkering verlagen.
Overtreden van de inlichtingenplicht
Daling overtredingen inlichtingenplicht
In 2020 constateren gemeenten bij 5,5% van hun bijstandsbestand dat de bijstandsgerechtigde de inlichtingenplicht heeft overtreden. Dit is een daling ten opzichte van 2019. In 2019 lag dit percentage op 7%.
Daling van het aantal vastgestelde overtredingen en opgelegde maatregelen kan te maken hebben gehad met de coronamaatregelen in 2020. Uit contact met Divosa-leden komt bijvoorbeeld naar voren dat gemeenten door de coronamaatregelen veel minder huisbezoeken hebben kunnen afleggen en dat de controle op een lager pitje is komen te staan. Veel gemeentelijke handhavers zijn ook ingezet bij de verwerking van aanvragen voor de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo). (1)
Het percentage overtredingen inlichtingenplicht gaat over het totaal aantal vastgestelde overtredingen van de inlichtingenplicht in een jaar, gedeeld door het gemiddelde aantal bijstandsuitkeringen in hetzelfde jaar. Bij één persoon kunnen meerdere overtredingen van de inlichtingenplicht worden geconstateerd. Het gaat bijvoorbeeld om het verzwijgen van inkomsten, een onjuiste opgave van het woonadres of een onjuiste opgave van de samenstelling van het huishouden. Hierdoor hebben deze mensen onterecht een uitkering ontvangen of een te hoog bedrag ontvangen. Gemeenten met meer dan 100.000 inwoners constateren iets vaker een overtreding van de inlichtingenplicht dan kleinere gemeenten.
'Effectieve handhaving bestaat uit enkele hoofdelementen. Zo is het belangrijk dat gemeenten binnen het gehele handhavingsproces, van preventie tot sanctionering, een mix van instrumenten en interventies inzetten die zoveel mogelijk effect hebben. Daarnaast is het belangrijk dat gemeenten meer onderzoek doen naar de effectiviteit van het toepassen van gedragswetenschappelijke inzichten en de daarmee opgedane kennis met elkaar delen.
Een ander hoofdelement is dat gemeenten, via de wijziging van de socialezekerheidswetten per 1 januari 2017, over meer mogelijkheden beschikken om maatwerk toe te passen, in het bijzonder bij de beoordeling van overtredingen op de mate van verwijtbaarheid, de ernst van de overtreding en de (financiële) omstandigheden van de burger.'
- Bron: ‘Kamerbrief over handhaving en rechtsbescherming bij bijstand’ (Rijksoverheid, november 2019)
Voetnoten
- Voor meer informatie over overtredingen inlichtingenplicht zie ook: ‘Factsheet: feiten en cijfers overtredingen inlichtingenplicht in beeld’ (Divosa, april 2021)