Voorkomen dat kinderen de dupe worden van een scheiding

Het is 1 juli 2021 en het eerste scheidingsspreekuur van de gemeente Hollands Kroon gaat van start. Meteen arriveren de eerste inwoners. Eigenlijk gaat het best goed met hun scheiding. Ze hebben wel vragen. Op welke toeslagen hebben ze recht? Wat zijn hun plichten? En wat moeten ze allemaal regelen voor het huis en de kinderen? Het sociaal wijkteam én het Juridisch Loket zijn in het pand aanwezig voor advies en ondersteuning.

‘Wonen, geld en de kinderen. Dat zijn dé drie dingen waar mensen zenuwachtig van worden als ze horen dat hun partner wil scheiden’, vertelt initiatiefnemer Marina Rolvink. Ze heeft twintig jaar in de jeugdzorg gewerkt en is nu bestuurlijk adviseur bij de gemeente Hollands Kroon.

Hollands Kroon is pilotgemeente in een verbeterplan voor de regio Noord-Holland-Noord om kinderen in scheidingssituaties beter te beschermen en escalaties te voorkomen. Het scheidingsspreekuur is hier onderdeel van. Tegelijkertijd worden de resultaten in een pilot van Divosa onderzocht en gedeeld met andere gemeenten.

Geld jeugdzorg naar ruziënde ouders

‘Ik doe het voor de kinderen. Een scheiding is nooit makkelijk voor ze’, zegt Rolvink. Met lede ogen ziet ze het leeuwendeel van de tijd en het jeugdbudget van gemeenten en instellingen voor jeugdzorg opgaan aan ruziënde ouders in plaats van kinderen. ‘Voor het kind wordt jeugdzorg ingezet, maar als ouders blijven vechten is deze zorg niet effectief. Voorkomen is beter dan genezen!’

Rolvink werkt hiervoor onder anderen samen met Bastiaan Wallage, advocaat bij Van Benthem & Keulen advocaten en notariaat en universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam, met als specialisme het sociaal domein. Ook hij ziet problemen in het huidige stelsel: 'Met de invoering van de Jeugdwet zijn gemeenten verantwoordelijk geworden voor jeugdhulp in het gedwongen kader en de bekostiging ervan. Dit terwijl gemeenten nauwelijks kunnen sturen op de inhoud van deze hulpverlening.’

Voorkomen van escalaties

De gemeente Hollands Kroon onderzoekt in de pilot of zij met preventieve hulpverlening kan voorkomen dat een echtscheidingssituatie zo escaleert dat het welzijn en/of de veiligheid van het kind in gevaar komt. De pilot is uniek, omdat kennis en expertise op verschillende gebieden samenkomen. Door samenwerking tussen het sociaal wijkteam en het Juridisch Loket worden inwoners zo goed mogelijk geïnformeerd en ondersteund, wat de kans op escalatie verkleint. Ook krijgen scheidende ouders handvatten aangeboden, die de-escalerend werken.

Dankzij voorlichting over het recht op toeslagen na een scheiding, kunnen ruziënde ouders bijvoorbeeld veel rustiger een alimentatieonderhandeling in. Ook kunnen ze het ouderschapsplan vooraf laten toetsen bij het Juridisch Loket, om toekomstige conflicten te voorkomen.

Villa Pinedo, een organisatie voor kinderen met gescheiden ouders, organiseert daarnaast samen met de gemeente (online) trainingen en bijeenkomsten met ervaringsdeskundigen. Daarbij is het doel om ouders te leren goed met elkaar om te gaan, en vaardigheden te leren waarmee ouders – ondanks de echtscheiding – het ouderschap samen goed kunnen vormgeven. 

Samenwerking sociaal en juridisch domein

De eerste reacties op de pilotplannen waren zowel vanuit het sociaal als juridisch domein positief. Rolvink: ’Het Juridisch Loket gaf aan goed te zijn in het informeren en onze wijkteammedewerkers waren ook blij, omdat hun expertise niet zit op het zakelijke/juridische deel, maar juist heel erg op de-escalatie.’

Aanvankelijk waren er plannen voor een gezamenlijk spreekuur. Rolvink: ‘AVG-technisch kon dat helaas niet. Daarnaast moet het Juridisch Loket een bepaalde onafhankelijkheid over zich hebben. Hun aanwezigheid bij emotionele gesprekken zou later een probleem kunnen worden.’ Nu kunnen inwoners met vragen over scheidingen het wijkteam bellen. Als er ook juridische vragen spelen plant het wijkteam een afspraak voor het scheidingsspreekuur met het Juridisch Loket in. Dat spreekuur is naar gemeente Hollands Kroon gehaald, op de locatie van het wijkteam in Wieringerwerf. Het Juridisch Loket en het wijkteam mogen wel geanonimiseerde informatie uitwisselen om elkaar te ondersteunen. Ook gaan ze elkaar bijscholen. 

De aanpak doorontwikkelen

Om goed te weten wat wel of niet werkt, wordt de aanpak onderzocht in een pilot van Divosa. Bastiaan Wallage: ‘Ik ben heel blij met de aandacht voor de pilot. Hopelijk laten de cijfers straks ook zien dat het investeren in preventieve voorzieningen resultaten oplevert. In de pilot van Divosa wordt dat onderzocht door een extern onderzoeksbureau. De politiek bestuurlijke interesse is er in ieder geval al.’ Marina Rolvink: ‘Dankzij de ondersteuning van Divosa kunnen we de aanpak verder doorontwikkelen. Wij voelen ons daar als gemeente zeer door gesteund.’

Vijftien regiogemeenten werken samen

In de gemeente Hollands Kroon zijn jaarlijks gemiddeld 60 scheidingen, waar kinderen bij betrokken zijn. Om meer scheidende ouders te bereiken werkt Hollands Kroon samen met vijftien regiogemeenten. Iedere zes weken komen ze bij elkaar. Deelnemers werken samen aan de website scheidingsplein.nl, wisselen best practices uit en organiseren samen bovenregionale bijeenkomsten. 

Op 25 oktober 2022 is de eerste bovenregionale bijeenkomst over het scheidingsplein. Binnen anderhalve week zijn de 150 plekken volgeboekt. In de zaal zitten niet alleen professionals uit wijkteams, jeugdhulp en het onderwijs, maar ook mediators, het Juridisch Loket en de Rechtspraak. Ze pinken een traan weg bij de ervaringsverhalen van vrijwilligers van Villa Pinedo en gaan in gesprek over stellingen.

Sinds september 2021 heeft Marleen Ton het projectleiderschap overgenomen van Marina Rolvink. Ze straalt van enthousiasme. Marleen Ton: ‘Het geeft energie om de volle zaal te zien en achteraf te lezen dat deelnemers meer willen gaan samenwerken. We moeten het niet alleen willen doen. Als het sociaal en juridisch domein elkaar weten te vinden, bereiken we samen zoveel meer.’