Verslag 'Van wijkrechtbank tot rondreizende bus: succesvol samenwerken in het sociaal en juridisch domein.'

Een wijkrechtbank, in een SRV bus naar de mensen toe, vijf organisaties die de handen ineen slaan om multiproblematiek aan te pakken. Door het hele land ontpoppen initiatieven waarin het sociaal en juridisch domein samenwerken om problemen van inwoners goed en blijvend op te lossen. Wat zijn de belangrijke voorwaarden voor succes? En hoe kunnen gemeenten dit meenemen in hun voorbereiding op de stelselvernieuwing gesubsidieerde rechtsbijstand? Daarover ging de tweede inspiratiebijeenkomst van het project Rechtshulp en sociaal domein op 24 juni.

‘Toegang tot het recht is het recht op toegang tot een oplossing’, omschreef minister Dekker onlangs het doel van de stelselvernieuwing. De grote vraag is welke weg een inwoner de beste oplossing biedt. Juridisch afdwingbare oplossingen duren lang en bieden vaak maar een gedeeltelijke oplossing, zeker wanneer er meerdere problemen tegelijk spelen. Daartegenover voelt een inwoner zich met een aangedragen oplossing uit het sociaal domein soms geen recht gedaan. In dat soort gevallen kunnen sociale en juridische uitvoerenden samen met de inwoner soms betere oplossingen vinden.   

Drie initiatieven – de eerste wijkrechtbank in Eindhoven, Samen Recht Vinden in Zeeland en een project Multiproblematiek in Roermond – vertelden over hun zoektocht naar een goede oplossing. Een oplossing die laagdrempelig is. Een oplossing die wérkt voor de inwoner. En die rechtvaardig is. De belangrijkste sleutel tot succes? Goede samenwerking tussen sociaal en juridisch domein.

Fysieke nabijheid en vertrouwen in elkaar 

In het tweede deel gingen de deelnemers in gesprek over hun eigen ervaringen, valkuilen en successen. De rode draad voor succesvolle samenwerking tussen het sociaal en juridisch domein: fysiek contact tussen verschillende organisaties en een gedeelde mindset. Beseffen dat jij alleen niet de volledige oplossing hebt. Vertrouwen in andere professionals, van juristen tot maatschappelijk werkers. En het gewoon gaan dóen.

Nienke Slump en Krijn van Beek zijn mede-oprichters van de stichting Samen Recht Vinden in Zeeland. Deze stichting wil de Zeeuw en het recht weer dichter bij elkaar brengen. “Wij hopen zaken definitiever en praktischer op te lossen voor de inwoner.”

In Zeeland spelen zo’n 10.000 a 15.000 juridische problemen. De teleurstelling in de klassieke rechtsgang is vaak groot. “Maar” zegt Nienke Slump “mensen die het er helemaal bij laten zitten zijn nóg ongelukkiger. Dus niet naar de rechtsgang gaan of niets doen, is ook geen optie. De samenleving is complex. Veel regels zijn in het nadeel van de inwoner. Ingewikkelde regelgeving dwingt hen om het steeds hogerop te zoeken.”  

Gidsen en de SRV wagen 

“De maatschappij is voor veel mensen een ondoordringbare jungle geworden. Daarom werken we in ons project Samen Recht Vinden altijd met twee ‘gidsen’.” Deze gidsen zijn iemand met sociaal juridische achtergrond en iemand met een sociale invalshoek. Ook is er een waarnemer betrokken die vooral heel goed kijkt  naar wat er gebeurt en hoe het (later) weer beter kan.

De SRV wagen kwam uit een ontwerpsessie met mensen uit de rechtspraak en andere instanties. En ergens viel de term ‘Samen Recht Vinden’ en was het lijntje met de SRV wagen snel gevonden.

Vooralsnog werkt het project met de bus van de bibliotheek in Zeeland. Ook kijkt de stichting wat er op locatie in bibliotheken georganiseerd kan worden. “We zijn ontzettend blij dat we geen in beton gegoten plan hebben hoeven schrijven. We kunnen nu gewoon zes weken iets uitproberen, evalueren en de verbeteringen opnieuw zes weken uittesten. Zo vinden we gaandeweg het systeem dat het beste werkt."

Het recht in hokjes 

De allereerste klant van Samen Recht Vinden was een man die boven een bakker woont. Hij had last van geluids- en stankoverlast. Slump: “Dit kan een strafzaak (een economisch delict) of een bestuursrechtelijk conflict zijn. Of misschien zelfs wel een civiel conflict. Wij delen het recht in in hokjes. Maar die man heeft last van zijn buurman en dat is zijn probleem. Via welke rechtsgang hij zijn probleem moet oplossen zou hem eigenlijk niet moeten interesseren.” 

Luisterend oor 

Intussen zijn er in het project vijf sessies achter de rug. Slump: “Wat opvalt is dat mensen het luisterende oor als eerste noemen. Daarna komt de juridische know-how. Het blijkt belangrijk dat mensen zich op hun gemak voelen. Bij een Zeeuws Vlaamse gids merkten we het effect van een lokaal accent. Het schepte een band en verkleinde de afstand.” 

Ook wordt duidelijk dat inwoners goed zelf kunnen aangeven wat ze graag willen vertelt Slump enthousiast. “Ze kunnen heel goed hun verhaal op een rijtje zetten en aangeven wat zij nodig hebben om verder te kunnen. En dat is nou precies wat wij met dit project willen bereiken! Dat mensen weer verder kunnen.”

Josefien Hesen, voormalig manager bij het Algemeen Maatschappelijk Werk Midden-Limburg, en Nikki Lübeck, voorheen manager uitvoering bij het Juridisch Loket, sloegen de handen ineen om inwoners met multiproblematiek zo goed mogelijk te helpen. Ook voor de langere termijn.

De aanleiding voor het project was het rapport van de commissie Wolffsen. Daaruit bleek dat multiproblematiek zorgt voor veelvuldig gebruik van de rechtsbijstand en dat de samenwerking tussen verschillende dienstverleners niet optimaal is. Dit zorgt bij inwoners voor ontevredenheid, escalatie en een domino effect van problemen.

Lübeck: “Het doel van het project was om multiproblematiek zo vroeg mogelijk te signaleren, de oorzaak te vinden en de meest duurzame oplossing te bieden. Al heel snel werd duidelijk dat dat alleen kan met goede samenwerking tussen de dienstverleners.”

Gezamenlijk ontwikkelden de betrokken partijen een quickscan en een samenwerkingsovereenkomst met intenties. Lübeck: “Aan de basis lag dat we dezelfde uitgangspunten hebben en dezelfde taal spreken. Wat is multiproblematiek? Wat een maatschappelijk werker onder deze term verstaat, bleek iets heel anders te zijn dan voor iemand van de Raad voor de Rechtsbijstand of het Juridisch Loket.”

Quickscan  

Hoe werkt de quickscan in de praktijk? Een inwoner komt met een simpele vraag bij het Juridisch Loket. Wanneer de medewerker van het Juridisch Loket vermoedt dat er meer aan de hand is, krijgt de inwoner een uitnodiging voor een vervolggesprek. Indien nodig volgt een doorverwijzing naar een partner in het sociaal domein.  

De pilot begon in Roermond en werd gedurende drie maanden uitgebreid naar Utrecht, Groningen en Weert. Lübeck: “In grofweg de helft van de gevallen dat de korte scan is ingezet, bleek er aanleiding om de inwoner uit te nodigen voor een vervolggesprek. In Roermond en Weert kwam het merendeel van de uitgenodigde mensen hiervoor opdagen. In Groningen en Utrecht liep het wisselend.” 

Geen wedstrijd, maar vertrouwen

Welke lessen kunnen we trekken uit dit samenwerkingsproject tussen het sociaal en juridisch domein? Josefien Hesen: “Het start met vertrouwen. Vertrouwen dat de ander misschien iets weet of kan wat jij niet zo goed kan. Tussen sociaal raadslieden en het Jurdisch Loket is dat nog wel eens een ingewikkeld.” Bij dit project zaten de partijen een tijd letterlijk bij elkaar op locatie. “Doordat we elkaar goed kennen konden we heel snel schakelen en laagdrempelig aanschuiven bij een gesprek met een inwoner om het probleem goed op te lossen.” 

Hesen zag ook hoe het sociaal en juridisch domein elkaar aanvullen. “Soms kunnen we een probleem van een inwoner oplossen met goede hulpverlening. Maar soms ligt het antwoord ook in het juridische. In het krijgen van erkenning. Erkenning dat de samenleving of de overheid iets van jou vraagt wat niet helemaal eerlijk is.” 

Divosa

Aidadreef 8 | 3561 GE Utrecht
Postbus 9563 | 3506 GN Utrecht
030 233 23 37
info@divosa.nl
divosa.nl