Reactie Divosa op Voorjaarsnota 2023
Op 28 april heeft het kabinet de Voorjaarsnota aangeboden aan de Tweede Kamer. Divosa inventariseerde welke onderdelen een grote(re) impact op gemeenten hebben, gefocust op het sociaal domein. We beperken ons hier tot de hoofdlijnen.
Gemeentefonds/Algemene Uitkering
In het regeerakkoord is afgesproken dat de omvang van het gemeentefonds vanaf 2026 niet langer de trap-op-trap-af-systematiek volgt. Uitgangspunt is dat het gemeentefonds meerjarig de ontwikkeling van het nominaal bruto binnenlands product volgt. Daarbij wordt de volumeontwikkeling gebaseerd op de ontwikkeling van het bbp. Daardoor gaan de fondsen minder schommelen.
Gemeenten krijgen er vanaf 2027 structureel geld bij van het Rijk, maar over 2026 wordt niets gezegd. De terugval van middelen in 2026 bedraagt 2 miljard ten opzichte van 2025. Dat komt voor een deel door het niet schrappen van de opschalingskorting. Omdat de middelen die voor het sociaal domein beschikbaar komen grotendeels via de Algemene Uitkering lopen, komt de gemeentelijke uitvoering van deze wettelijke taken onder druk te staan.
De kosten van het sociaal domein maken ruim de helft van de gemeentelijke uitgaven uit. Gemeenten kwamen de afgelopen jaren miljarden tekort in het sociaal domein. Incidenteel heeft het Rijk middelen hiervoor beschikbaar gesteld. Divosa is van mening dat bij onstuitbaar oplopende kosten in het sociaal domein, gemeenten structureel in staat moeten worden gesteld om de opgedragen taken naar behoren te kunnen uitvoeren. Dan past het niet dat gemeenten wederom te maken krijgen met incidentele lapmiddelen en tegenvallers van deze orde.
Macrobudget bijstandsuitkeringen
Het macrobudget voor de bijstandsuitkeringen wordt ongeveer 30 miljoen naar boven bijgesteld. De verhoging van het minimumloon per 1 januari 2023 is nog niet verwerkt in het macrobudget. Dat zal pas met de vaststelling van de definitieve budgetten gebeuren. Gemeenten zullen daarom lopende het jaar een (oplopend) tekort op de BUIG-middelen zien.
Uit de cijfers van de Divosa Benchmark blijkt het tekort op de BUIG snel op te lopen. Deels komt dit door de verhoging van het minimumloon, deels door de oplopende aantallen bijstandsuitkeringen. In maart bedroeg het gemiddelde tekort van gemeenten al bijna 7%. De verwachting is dat dit verder zal oplopen.
Divosa vindt het een gemiste kans dat het macrobudget niet nu al wordt bijgesteld. Gemeenten zouden erg gebaat zijn bij duidelijkheid over de gevolgen van de verhoging van het minimumloon. Opvallend is wel dat de verhoging van het minimumloon wordt doorberekend naar de bijdrage voor de WSW.
Abonnementstarief
Het abonnementstarief in de Wmo wordt afgeschaft. In plaats daarvan wordt per 2025 de inkomensafhankelijke eigen bijdrage in de Wmo 2015 heringevoerd. Anders dan beoogd in het Coalitieakkoord verdwijnt het abonnementstarief niet alleen voor de huishoudelijke hulp, maar voor alle Wmo-voorzieningen.
Gemeenten zagen de afgelopen jaren de kosten voor de Wmo de pan uit rijzen. Vanwege het aantrekkelijke tarief maken ook mensen die het zelf kunnen betalen, veelvuldig gebruik van de huishoudelijke hulp van de Wmo. Gemeenten werden niet alleen geconfronteerd met snel oplopende kosten, maar ook met een gebrek aan huishoudelijke hulpen.
Divosa is altijd tegen het abonnementstarief geweest − juist vanwege de (voorspelde) gevolgen en de grote druk die dit op de gemeenten legt − en is dus blij met het afschaffen van het abonnementstarief.
Energiearmoede
Het kabinet wil kwetsbare huishoudens komend jaar gericht kunnen helpen als dat door hoge energieprijzen of inflatie nodig is. Daarom worden mogelijkheden onderzocht om kwetsbare huishoudens in 2024 gericht te kunnen helpen, zoals compensatie via huurtoeslag, energiebelasting én de energietoeslag. Een nieuwe tranche Energietoeslag, waarvan we inmiddels weten dat het kabinet deze aan gemeenten wil opdragen (zie de Kamerbrief van 28 april 2023). Dit betekent wederom een groot beslag op de gemeentelijke uitvoering, die hierdoor niet aan haar reguliere taken toekomt, onder andere vanwege de personele tekorten.
Hiermee krijgt de energietoeslag een structureel karakter. De energietoeslag was oorspronkelijk een eenmalige en eenvoudige toeslag. Gemeenten hebben een stap naar voren gedaan zodat er tijd gewonnen werd voor een structurele duurzame aanpak voor de energiecrisis. Divosa steunt de VNG in het standpunt dat gemeenten niet aan zet zijn om deze toeslag in 2024 uit te voeren.
Hervormingsagenda Jeugd
De VNG en het kabinet zijn weer in gesprek over de hervormingsagenda Jeugd. Het kabinet verzacht het ingroeipad voor de besparingen met 285 miljoen euro. Daarnaast laat het kabinet de extra besparing van 100 miljoen euro in 2024 vervallen. Hierdoor komt voor de jaren 2024 en 2025 in totaal 385 miljoen euro extra ter beschikking voor jeugdzorg.
Divosa vraagt zich af in hoeverre de hervormingsagenda kan bijdragen aan het beteugelen van de kosten en blijft zich grote zorgen maken over de houdbaarheid van de jeugdzorg, mede gelet op de personele krapte, zowel bij gemeenten als bij de uitvoerders.
Andere opvallende zaken
In de voorjaarsnota staan nog tal van andere, opvallende zaken. We noemen hier nog de afschaffing van het STAP-budget, bezuinigingen hervorming arbeidsmarktinfrastructuur, uitstel van het nieuwe stelsel van financiering voor de kinderopvang en een bezuiniging van 20 miljoen euro op het re-integratiebudget van gemeenten. De middelen voor inburgering worden vanaf 2024 naar boven bijgesteld, vanwege de toegenomen instroom van statushouders in gemeenten.