Onderzoek BDO: uitgaven voor Wmo stijgen harder dan die van jeugdzorg

De financiële huishouding van gemeenten ontwikkelt zich in een zorgelijke richting door de groeiende druk van het sociaal domein. Dat stelt onderzoeks- en adviesbureau BDO op basis van een analyse van de jaarrekeningen van gemeenten in opdracht van Divosa, VNG en NDSD. De uitgaven voor de Wmo stijgen harder dan die van jeugdzorg, blijkt uit het rapport.

Dat komt vooral door het abonnementstarief en de vergrijzing, zo staat in het rapport. Het abonnementstarief is een vast tarief voor de eigen bijdragen aan Wmo-voorzieningen, dat sinds 1 januari 2020 van kracht is.

Onderzoekers keken naar de jaarrekeningen van gemeenten over 2019 en eerdere jaren om tot een meerjarig beeld te komen. Daaruit bleek dat de totale netto lasten in het sociaal domein in 2019 stegen met 1,4 miljard. De totale netto lasten van het sociaal domein in de gemeentelijke rekeningen van 2019 bedragen 22,7 miljard. Dit betekent een stijging van 1,4 miljard ten opzichte van 2018 toen de omvang van het sociaal domein 21,3 miljard bedroeg. Procentueel bedraagt de stijging 6,6% en deze is hoger dan in 2018. Toen was sprake van 4,2% en 867 miljoen.

Jeugd en Maatschappelijke ondersteuning het grootst

Qua omvang binnen het sociaal domein zijn de clusters Jeugd (5.651 miljoen) en Maatschappelijke ondersteuning (7.097 miljoen) het grootst. In absolute zin stijgen de netto lasten van deze twee clusters in 2019 ook het hardst. Gezamenlijk zijn ze verantwoordelijk voor 1,1 miljard van de totale stijging van 1,4 miljard in het sociaal domein. Verder trekken de onderzoekers de volgende drie conclusies.

Het cluster Jeugd lost in 2019 het cluster Inkomen & Participatie af als het tweede cluster gelet op de omvang. De stijging van de netto lasten voor Jeugd wordt onder andere veroorzaakt door het grotere beroep in 2019 op de zorg voor jeugd, de aantallen stegen. Daarnaast zijn de kosten voor de zorg voor jeugd in 2019 ook gestegen.

In het rapport is het verschil te zien tussen de feitelijke uitgaven die gemeenten doen voor jeugd en de algemene uitkering vanuit het gemeentefonds die daar tegenover staat. Feitelijk gezien blijft het gerealiseerde tekort in de gemeentelijke rekeningen voor jeugd in 2019 (1.399 miljoen) nagenoeg gelijk aan het tekort in 2018 (1.405 miljoen). Hierbij moet echter wel worden opgemerkt dat in 2019 het Rijk een incidenteel bedrag van 400 miljoen aan extra middelen ter beschikking heeft gesteld aan de gemeenten voor het cluster Jeugd. Zonder deze extra middelen bedroeg het tekort voor jeugd ruim 1,7 miljard. Dit is in overeenstemming met de conclusies die AEF hier in hun onderzoek eind 2020 over trok.

Grootste stijging

Het cluster Maatschappelijke ondersteuning kent in 2019 voor het eerst de grootste stijging van de netto lasten in absolute zin (594 miljoen). Met name de netto lasten voor Maatwerkdienstverlening 18+ zorgen voor deze stijging. Mogelijke oorzaken hiervoor liggen bij de introductie van het abonnementstarief voor de WMO. De “hulp bij het huishouden” kende voornamelijk een grote stijging tussen 2018 en 2019 (12,7%). Ook neemt het aantal mensen dat gebruik maakt van WMO voorzieningen toe. Dit wordt onder andere verklaard door de vergrijzing in Nederland.

Sinds 1 januari 2015 zijn de gemeenten verantwoordelijk voor het uitvoeren van de taken op het gebied van maatschappelijke ondersteuning, jeugdzorg en arbeidsparticipatie: het sociaal domein. Sinds de invoering van de drie decentralisaties zijn vijf jaren verstreken. In deze periode is jaar op jaar geconcludeerd dat de netto lasten voor het sociaal domein zijn gestegen: van een omvang 18,0 miljard in 2015 naar 22,7 miljard in 2019. Een stijging van ruim 25% in vijf jaar tijd. De beschikbare budgetten stijgen niet in dezelfde verhouding mee. Hieruit wordt duidelijk is dat de ontwikkelingen in het sociaal domein de financiële positie van gemeenten steeds verder onder druk zetten. 

Wat vindt Divosa?

Divosa is blij dat het onderzoek met feiten, cijfers en analyses de zorgen van gemeenten fundeert. De gemeentefinanciën staan onder druk van het sociaal domein. Het rapport geeft gemeenten niet alleen een belangrijk beeld van de financiële ontwikkelingen. Het is ook een signaal over de urgentie om tot betere financiële afspraken tussen Rijk en gemeenten te komen over het gemeentelijk sociaal domein. Komende tijd zoekt Divosa hierover contact met leden en samenwerkingspartners, onder meer om het gesprek tussen VNG en Rijk vanuit de gemeentelijke uitvoering te kunnen voeden.