Daling bijstandsbestand stagneert ondanks aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt

Ondanks de aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt en een nauwelijks toenemende werkloosheid, is de al voor de coronaperiode ingezette daling van het bijstandsbestand in 2023 gestagneerd. Hoewel in grotere steden nog steeds sprake was van een daling met 1%, steeg het bestand in gemeenten met minder dan 50 duizend inwoners met 0,6%. Landelijk gezien was sprake van van een daling van 0,5%. In 2022 was dit nog 6,7%. 

In 47% van de gemeenten steeg het bijstandsbestand. Kijken we alleen naar de algemene bijstand (dus zonder IOAZ, IOAW en Bbz), dan zien we een landelijke stijging van 0,1%. Dat blijkt uit de vandaag gepubliceerde Jaarrapportage 2023 van de Divosa Benchmark Werk & Inkomen, een samenwerking van Divosa, BMC en Stimulansz. 

De Divosa Benchmark Werk & Inkomen Jaarrapportage 2023 is gebaseerd op cijfers van 234 deelnemende gemeenten. Zij vertegenwoordigen 88% van het bijstandsbestand en 68% van alle gemeenten. Daarmee zijn de cijfers representatief voor heel Nederland.
 

Veel gemeenten zien bijstandsbestand stijgen

Na een daling van het bijstandsbestand in de afgelopen twee jaar, steeg het aantal mensen in de bijstand in 47% van de gemeenten weer licht. Het bijstandsbestand stijgt wanneer de instroom hoger is dan de uitstroom. In sommige gevallen is er sprake van een lage uitstroom bij gemeenten, waardoor het bijstandsbestand stijgt. In andere gevallen is een dalend bestand sterker toe te wijzen aan een stijgende instroom. 

In 2023 zien we een stijging van het instroompercentage ten opzichte van 2022 (van 22% in 2022 naar 24,1% in 2023) en een daling van het uitstroompercentage van 26% naar 23,4%. Dit is het laagste uitstroompercentage sinds 2013. 

Minder uitstroom naar werk 

Er zijn verschillende redenen waarom een bijstandsuitkering gestopt kan worden. De meest voorkomende reden is dat iemand aan het werk gaat en daardoor meer inkomsten heeft dan de bijstandsnorm. In 2023 stroomde 36% uit naar werk. Dit is een daling ten opzichte van voorgaande jaren: in 2021 stroomde 41% uit naar werk, in 2022 40%. Daarnaast stroomde bijna een derde (31%) uit vanwege verloop, bijvoorbeeld door verhuizing of het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd.

Dalende trend overtredingen inlichtingenplicht

In 2023 constateerden gemeenten bij 3% van hun bijstandsbestand overtredingen van de inlichtingenplicht. Hiermee wordt een dalende trend voortgezet. In 2021 constateerden gemeenten bij 5,8% van de bijstandsgerechtigden een overtreding van de inlichtingenplicht, in 2022 bij 4%. Gemeenten met minder dan 50.000 inwoners constateerden minder vaak  een overtreding van de inlichtingenplicht (2,7%) dan middelgrote en grote gemeenten (respectievelijk 3,4% en 3%).

Bij overtredingen van de inlichtingenplicht gaat het bijvoorbeeld om het verzwijgen van inkomsten, of een onjuiste opgave van het woonadres of samenstelling van het huishouden. Hierdoor hebben deze mensen onterecht een uitkering ontvangen of een te hoog bedrag gekregen. 

De dalende trend kan wijzen op een gewijzigde focus van gemeenten. Tot 2020 werd vaker de nadruk op handhaving en fraudebestrijding gelegd; daarna zijn aandacht voor de menselijke maat en maatwerk steeds belangrijker geworden.