Reactie enquête fraude: inwoner moet kunnen rekenen op juridisch vangnet

Divosa onderschrijft de conclusies van de parlementaire enquêtecommissie Fraudebestrijding en Dienstverlening, waaronder de aanbeveling dat rechtsbescherming vanzelfsprekend moet zijn. Wij maken ons al langer hard voor een landelijk dekkend netwerk voor sociaaljuridische ondersteuning zodat inwoners altijd kunnen rekenen op een juridisch vangnet, waar je ook woont en wat je situatie ook is. Inwoners lopen nog steeds vast in de wirwar van regels en jungle aan loketten.

Divosa zegt dit in reactie op het rapport van de commissie dat gisteren is gepubliceerd. De commissie komt tot een snoeihard oordeel over de manier waarop fraudebestrijding vorm heeft gekregen. Het ontbrak onder andere aan rechtsbescherming: zowel de wetgevende, de uitvoerende als de rechtsprekende macht is tekortgeschoten. Mensen die eigenlijk door de overheid moesten worden beschermd, zijn daardoor in de vernieling geholpen, schrijft de commissie. 

Handhaving

Wie een foutje maakte, kreeg al snel de stempel ‘fraudeur’ en de mogelijkheden voor mensen om hun recht te halen, werden beperkt. Natuurlijk moet handhaving mogelijk zijn, maar de menselijke maat moet daarin voorop staan. Divosa pleit al sinds het begin van de Fraudewet tegen het sterk repressieve kader van de wet. De overheid liet zich echter onder meer leiden door ondoordachte bezuinigingen bij uitvoeringsorganisaties, dwingende financiële kaders en perverse prikkels, waardoor het fraudebeleid kon verharden. Opmerkelijk is dat de patronen waar de commissie de vinger op legt nog steeds niet zijn doorbroken, zegt de commissie. Met andere woorden, het kan zomaar weer gebeuren.

Uitvoering

Divosa vindt met de commissie dat er meer ruimte moet komen voor de uitvoering om naar eigen inzicht te handhaven en daarbij ook rekening moet houden met iemands persoonlijke situatie. Professionals moeten de ruimte hebben om iets aan de kaak te kunnen stellen, in plaats van bijvoorbeeld iemand keihard af te rekenen. De menselijke maat raakte door het fraudebeleid volledig uit beeld. 

Menselijke maat

Gelukkig is er al het een en ander veranderd. Sinds de versoepeling van de wet in 2016 zijn veel gemeenten al aan de slag met meer maatwerk en menselijke maat bij handhaving, bijvoorbeeld door bij een onvolledige uitkeringsaanvraag eerst persoonlijk contact te zoeken in plaats van gelijk een boete op te leggen. Wanneer mensen in de fout gaan, is het meestal een vergissing. Maatwerk is niet altijd eenvoudig, omdat situaties en regelgeving erg complex kunnen zijn.

Samenwerking

Divosa vindt dat iedereen moet kunnen rekenen op passende sociaaljuridische hulp en een overheid die de rechten van haar inwoners beschermt, bijvoorbeeld bij levensgebeurtenissen. Daarvoor is een herkenbaar en onafhankelijk aanbod nodig, dat dichtbij te vinden is. Een persoonlijke aanpak, waarbij mensen zich gehoord en gesteund voelen. Goede samenwerking tussen gemeenten, sociale en juridische organisaties zorgt ervoor dat je altijd terecht kunt voor de juiste hulp. Het zou niet uit moeten maken waar en bij wie je aanklopt.