Factsheet statushouders: rapportage werk, onderwijs en inburgering eerste helft 2021

Statushouders hebben maximaal drie jaar de tijd voor het behalen van hun inburgeringsdiploma na het verkrijgen van hun verblijfsvergunning. In de eerste helft van 2021 is 44,3% van de statushouders geslaagd voor het inburgeringsexamen. Eind 2020 was dit percentage 44,2%. De stijgende trend die we in voorgaande jaren zagen, is doorbroken. Eind 2018 lag het percentage geslaagde statushouders nog op 24,1% en eind 2019 op 40,7%.

We zien verschillen per nationaliteit. Van de groep Syrische statushouders is 49,8% geslaagd. Bij de groep statushouders uit Eritrea ligt het slagingspercentage op 39,4% en bij de overige nationaliteiten op 32,5%.

De stagnatie is ontstaan doordat lessen door de coronacrisis niet of of maar op kleine schaal konden plaatsvinden en de mogelijkheden tot examinering beperkt waren. Daarom heeft DUO in maart, mei en juli 2020 een verlenging verleend voor twee maanden. En daarna in september 2020 een verlenging voor vier maanden. Vervolgens is in december 2020 besloten om nog een extra verlenging te geven aan bepaalde inburgeraars. In de eerste helft van 2021 heeft 11,4% van de statushouders een verlenging. Het aantal verlengingen is daarmee licht gedaald; eind 2020 lag dit percentage op 12%.

Vertraging in het inburgeringstraject en in de taalverwerving zorgt ook voor vertraging op andere processen zoals de begeleiding naar werk of andere vormen van participatie zoals vrijwilligerswerk.

Statushouders kunnen onder de oude Wet inburgering ontheven worden van de inburgeringsplicht als zij door een psychische, verstandelijke of fysieke beperking niet in staat zijn om aan de inburgeringsplicht te voldoen, of als zij aantoonbaar geleverde inspanningen hebben gedaan en toch niet geslaagd zijn. Uit de cijfers blijkt dat het aantal statushouders met een ontheffing toeneemt. In de eerste helft van 2021 had 16,9% van de statushouders een ontheffing. In de eerste helft van 2021 stijgt dit percentage naar 19,9%.

Onder de nieuwe wet zijn de mogelijkheden voor een ontheffing beperkter. Er kan alleen een ontheffing worden verleend op medische gronden of vanwege Bijzondere Individuele Omstandigheden. De ontheffing vanwege Aantoonbare Geleverde Inspanningen (AGI) is komen te vervallen. Mensen die onder de oude wet een ontheffing AGI zouden hebben gekregen, komen onder de nieuwe wet in de Zelfredzaamheidsroute (ook wel Z-route genoemd). De inschatting is dat 15% van de inburgeraars met een asielachtergrond de Z-route zal afleggen (1).

Van de statushouders uit cohort 2014 is 65,7% geslaagd en uit cohort 2015 is 65% van de statushouders geslaagd. Deze percentages lijken voor deze cohorten niet heel veel verder op te lopen wat er op wijst dat twee op de drie statushouders uiteindelijk zal slagen voor het inburgeringsexamen. Bij cohort 2016 is het slagingspercentage 58,3% en bij cohort 2017 34,1%. Uit cohort 2018 is aan het eind van het tweede kwartaal 2021 6,4% geslaagd.

De gemiddelde duur van een inburgeringstraject neemt toe. Eind 2018 duurde een inburgeringstraject gemiddeld nog 33,9 maanden. In juni 2021 ligt de gemiddelde duur op 36,3 maanden. De toename van de duur van een inburgeringstraject heeft te maken met de coronacrisis en de tijdens deze crisis door DUO verstrekte verlengingen, die we hierboven beschreven.

Vrijwel alle statushouders doen hun inburgeringsexamen op basisniveau (taalniveau A2). In de eerste helft van 2021 is nog eens 7,1% van de statushouders voor het examen geslaagd op B1-niveau, het niveau voor meer gevorderden. 5,6% van de statushouders is ook geslaagd op B2-niveau dat weer een hoger niveau is dan B1.

Al deze percentages zijn door de tijd heen stabiel. Onder de oude Wet inburgering, waaronder deze groep statushouders valt, zijn statushouders zelf verantwoordelijk voor het voldoen aan hun ingeringsplicht: het binnen drie jaar halen van het inburgeringsexamen op A2 niveau of hoger. Kiezen voor taalniveau A2 was een veilige keuze omdat dit taalniveau het makkelijkst te halen is en het korter duurt. Onder de nieuwe wet is het minimale gevraagde taalniveau verhoogd naar B1.

Het percentage genaturaliseerde statushouders stijgt fors. Eind 2020 was 24,6% van de statushouders die sinds 2014 in Nederland zijn genaturaliseerd. In de eerste helft van 2021 stijgt dit percentage naar 35,9%.

Mensen die vijf jaar of langer met een geldige verblijfsvergunning onafgebroken in Nederland wonen, hun inburgeringsexamen hebben gehaald of daarvan zijn vrijgesteld omdat zij de Nederlandse taal voldoende beheersen en geen gevaar zijn voor de openbare orde en veiligheid, kunnen door naturalisatie Nederlander worden. Zij moeten op de naturalisatieceremonie de zogeheten verklaring van verbondenheid afleggen.

In de eerste helft van 2021 volgt 16,7% van de statushouders in de leeftijdscategorie 18-65 onderwijs. Ten opzichte van de eerste helft van 2020 zien we een stijging. Toen volgde 15,9% van de statushouders in de leeftijd van 18 tot 65 jaar onderwijs. Het gaat hierbij om door het Rijk bekostigd onderwijs, zoals een vo-, mbo-, hbo- of universitaire opleiding.

Onder de 18-33-jarigen is het percentage statushouders dat onderwijs volgt hoger, namelijk 29,9%. Het is logisch dat mensen uit deze leeftijdscatgeorie vaker onderwijs volgen. Zij behoren tot de groep die in aanmerking komt voor studiefinanciering. Ook hier is een stijgende trend zichtbaar. In de eerst helft van 20202 volgde 28,7% van de statushouders uit deze leeftijdscategorie onderwijs.

In september starten de scholen hun opleidingen waardoor er elk jaar tussen kwartaal twee en kwartaal drie een stijging is te zien van het percentage onderwijsvolgenden. In de kwartalen daarna daalt het aantal onderwijsvolgenden licht door uitval en mogelijk ook doordat mensen hun diploma halen. Elk eerste kwartaal is er ook een instroommoment in het onderwijs, maar dat leidt niet tot een stijging van het aantal onderwijsvolgenden.

Steeds meer statushouders volgen onderwijs op een hoger niveau. Eind 2018 volgde de helft van de statushouders nog onderwijs op vo/mbo1 niveau. In de loop der jaren zien we een verschuiving van dit niveau naar mbo2-mbo4-niveau. Halverwege 2021 volgt 52,7% van de statushouders onderwijs op mbo2-mbo4-niveau en 28,6% op v/mbo1-niveau. Ook het neemt het percentage statushouders dat hbo of wetenschappelijk onderwijs volgt toe van 10,9% eind 2018 naar 15,5% in het tweede kwartaal van 2021. De verklaring is tweeledig. Ten eerste maken meer statushouders gebruik van een gestapelde onderwijsroute. Zij starten op het vo of mbo1-niveau en combineren dat vaak met hun inburgeringsonderwijs. Vervolgens stromen ze door naar mbo2 of hoger als zij hun inburgeringsdiploma hebben behaald. Ten tweede is er een groep die eerst de inburgering afrondt en zich pas daarna inschrijft voor een opleiding omdat dan het taalniveau voldoende is om die opleiding te volgen.

Vanaf het derde kwartaal 2019 neemt het aandeel vrouwelijke statushouders in de leeftijdscategorie 18 tot 33 jaar dat onderwijs volgt toe. In het tweede kwartaal van 2019 volgde 16,7% van de vrouwelijke statushouders onderwijs. In het tweede kwartaal van 2021 ligt dit percentage op 30,1%. In eerdere jaren zagen we dat vooral mannen onderwijs volgden. In de eerste helft van 2021 zien we dat vrouwen iets vaker onderwijs volgen dan mannen.Ondanks dat het aandeel van de vrouwen dat onderwijs volgt iets hoger ligt, is het aantal vrouwen dat onderwijs volgt in de benchmarkgemeenten lager. Dat komt omdat mannen in de leeftijdscatgeorie 18-33 met 59,7% oververtegenwoordigd zijn. Kijken we naar de onderverdeling van alle onderwijsvolgenden naar geslacht, dan zien we dat van alle onderwijsvolgenden in de leeftijd 18-33 58,8% man is en 41,2% vrouw.

Het percentage onderwijsvolgenden is in de eerste helft van 2021 het hoogst onder statushouders die in 2015, 2016 en 2017 naar Nederland kwamen. De cohorten 2017, 2018 en 2019 vertonen de sterkste groei. In de oudere cohorten begint het percentage onderwijsvolgenden te stabiliseren. Op een gegeven moment zal het percentage onderwijsvolgenden binnen een cohort weer dalen omdat een opleiding tijdelijk is en iedereen binnen een jaargroep – die dat zou willen – onderwijs heeft gevolgd. Het is daarom ook interessant om te gaan volgen welk aandeel van de statushouders op enig moment onderwijs heeft gevolgd en een Nederlands diploma heeft behaald.

Kijken we naar het percentage onderwijsvolgenden naar verblijfsduur, dan zien we dat er in jongere cohorten steeds sneller en een steeds groter aandeel statushouders een opleiding volgt. In cohort 2019 is het percentage onderwijsvolgenden in de eerste helft van het derde verblijfsjaar in Nederland bijvoorbeeld al hoger dan in de cohorten 2017 en 2018.

Het aandeel werkende statushouders neemt in de eerste helft van 2021 weer toe. In de eerste helft van 2021 werkt 32% van de statushouders die sinds 2014 naar Nederland gekomen zijn. De stijging van het aandeel werkende statushouders vindt met name plaats in het tweede kwartaal; in dit kwartaal stijgt het aandeel werkende statushouders met 2,9%. In juni 2020 lag het percentage werkende statushouders op 28%. In de hele meetperiode vanaf maart 2018 is het aandeel werkende statushouders nog niet zo hoog geweest. De dip door de coronacrisis lijkt daarmee definitief voorbij. De cijfers laten zien dat statushouders in de eerste helft van 2021 hun weg weten te vinden naar de aantrekkende arbeidsmarkt.

Het percentage werkenden is gemeten over de groep statushouders die sinds 2014 een verblijfsstatus heeft gekregen en is ingeschreven bij een gemeente. Dit betekent dat er mensen tussen zitten die al een paar jaar in een gemeente wonen, maar ook mensen die pas een maand bij een gemeente ingeschreven staan.

Hoe langer in Nederland, hoe groter het aandeel statushouders dat werkt. Van de statushouders uit cohort 2014 werkt 44,2%. Bij cohort 2015 ligt het percentage werkenden op 41,1% en bij cohort 2016 op 37,6%. In de cohorten 2017, 2018 en 2019 ligt het percentage werkenden lager.

In cohort 2014 ligt het percentage werkende statushouders nog onder het niveau van voor de coronacrisis (zie de zwarte verticale stippellijn in de figuur); eind 2019 werkt nog 45,2% van de statushouders in dit cohort. Voor de overige cohorten geldt dat het percentage werkende statushouders hoger ligt dan voor de coronacrisis.

Kijken we naar het percentage werkenden naar verblijfsduur dan zien we twee dingen. Ten eerste: wie later naar Nederland kwam, is vlugger aan het werk. De mensen die in 2015 naar Nederland kwamen zijn sneller aan het werk dan de mensen die in 2014 naar Nederland kwamen. En wie in 2016 kwam, is weer sneller aan het werk dan in 2015. Vanaf het cohort 2017 lijkt die ontwikkeling niet door te zetten. In cohort 2017 zie je in het derde verblijfsjaar dat het aandeel werkende mensen zelfs wat lager is dan het cohortjaar ervoor.

Ten tweede is het duidelijk dat het negatieve corona-effect niet is ingelopen. De coronacrisis deed het percentage werkenden in alle groepen dalen. Inmiddels stijgt het percentage werkenden en is het in bijna alle cohorten weer op niveau van voor de crisis, maar zonder de crisis had dat percentage veel hoger kunnen zijn.

De groei van het aantal werkende statushouders ligt voornamelijk bij statushouders die een grotere parttime baan hebben (0,3 - 0,8 fte.) en de groep die meer dan 0,8 fte werkt. Ook zien we de groep groeien die meer dan één baan heeft. Van deze groep is niet bekend hoeveel uren per week zij werken. De groep statushouders met een kleine baan van 0,3 fte of minder, daalt.

De helft van de werkende statushouders heeft een baan van 0,8 fte of meer. Eén op de drie heeft een grotere parttime baan. In de eerste helft van 2021 heeft 16,3% van de statushouders een kleine baan en heeft  7,5% van de werkende statushouders meer dan één baan.  In de loop van de jaren zien we het percentage statushouders met grotere banen toenemen en het percentage met kleinere banen afnemen.