Statushouders begeleiden naar financiële zelfredzaamheid: ‘Neem niet alles uit handen’

Statushouders krijgen in Nederland te maken met een voor hen onbekend financieel systeem. Hoe kan de Wet inburgering 2021 (Wi2021) helpen om deze groep beter te ondersteunen naar financiële zelfredzaamheid? Cultuurverbinder Sona Souqi en regisseur nieuwkomers Semhar Araya praten hierover met andere gemeenten en samenwerkingspartners in de Community of Practice (CoP) Inburgering Achterhoek: ‘Het is niet makkelijk om van een uitkering rond te komen.’

‘In Syrië hadden we altijd genoeg geld, mijn man en ik hadden een goede baan. Toen we in Nederland kwamen, kregen we ineens te maken met energiekosten en verzekeringen. Het systeem hier in Nederland is helemaal anders. En we moesten alles betalen van een uitkering. Ja, dat was heel moeilijk in het begin.’ Aan het woord is Sona Souqi, cultuurverbinder in de gemeente Berkelland. Ze kwam in de zomer van 2015 als vluchteling uit Syrië naar Nederland en is een van de deelnemers aan de CoP Inburgering Achterhoek. ‘Ik heb alles zelf moeten uitzoeken. Met mijn kennis kan ik nu anderen helpen. Het is belangrijk dat mensen goed leren hoe het hier werkt.’

Interactieve trainingen

Die vrijheid betekent ook dat gemeenten met veel vragen zitten rondom het thema, ziet Semhar Araya. Ze is regisseur nieuwkomers bij uitvoeringsorganisatie Fijnder voor de gemeente Berkelland. ‘Wij hebben een training financiële educatie bedacht voor inburgeraars, opgezet door twee consulenten. De training is een serie van drie interactieve sessies. De statushouder vertelt eerst zelf hoe het in zijn land gaat en hoe hij denkt dat het in Nederland gaat. Daarna leggen we uit waar je in Nederland mee te maken krijgt: de verschillende verzekeringen, huurtoeslag, kinderbijslag. We maken gebruik van Steffie, een website die uitleg geeft over geldzaken in simpele taal en met gebruik van filmpjes. We kijken wel naar wie het nodig heeft, want er zijn ook hoogopgeleide statushouders die vanuit het azc meteen een baan vinden en zelfredzaam zijn.’

In de CoP is er door andere gemeenten al interesse getoond in de aanpak, zegt Semhar. ‘Ik hoor van verschillende gemeenten dat ze vastlopen in de uitvoering. Dat houd je bij een nieuwe wet. Dus een CoP vind ik heel waardevol in deze. Ik kan mijn kennis delen en als er zaken zijn waar wij op vastlopen, kan ik vragen: hé, hoe doen jullie dat?’

‘Mama, wat heb je gedaan?’

Des te eerder je begint met training en voorlichting, des te beter, denkt Semhar. ‘Als je alles zes maanden lang uit handen neemt en daarna zegt: alsjeblieft, nu mag je het zelf doen, dan krijg je een probleem. Er zijn mensen die totaal geen idee hebben hoe je met geld moet omgaan. In andere landen krijgen ze soms wekelijks geld. Of hadden ze een heel andere levensstandaard. Die groep moet je leren hoe ze vaste lasten moeten betalen in plaats van alles uit handen te nemen.’ 

In de gemeenten Berkelland, Oost Gelre en Winterswijk kunnen statushouders naast de training terecht bij verschillende mensen voor vragen over financiën, vertelt Semhar. ‘In de eerste acht of twaalf maanden – afhankelijk van de gemeente waarin iemand woont – krijgen ze maatschappelijke begeleiding. Ook zijn er een consulent statushouders en een inkomensconsulent vanuit Fijnder aan ze gekoppeld. En daarnaast hebben we ook nog de afdeling Wmo waar we mee kunnen schakelen. Als er sprake is van schuld, of als er meer begeleiding nodig is in de financiën. Eigenlijk een heel netwerk waar wij uit kunnen putten als een statushouder ergens vastloopt.’

Veel statushouders lopen vast door een gebrek aan kennis en taalbarrières, ziet Sona in haar werk en weet ze uit eigen ervaring. ‘Een voorbeeld: de huisarts gaf mij een doorverwijzing. Dus ik vroeg of de verzekering dat voor mij gaat betalen, want ik heb geleerd dat dat niet altijd zo is. En wat bleek: ik had gelijk, de verzekering zou niet betalen. Als je dat niet weet, krijg je achteraf ineens een rekening van misschien wel duizend euro. Een ander voorbeeld zag ik bij iemand anders. Zij kreeg een aanbieding van een nieuwe energieleverancier met tweehonderd euro korting. Waarom zou je dat niet doen? Totdat haar zoon naar haar financiën keek en zei: wat heb je gedaan mama? Ze had al maandenlang twee energiecontracten lopen omdat ze dacht dat haar andere contract automatisch stopgezet zou worden.’

Rondkomen in het azc     

In een van de bijeenkomsten van de CoP Inburgering Achterhoek ging Sona samen met twee andere voormalige statushouders in gesprek over financiële zelfredzaamheid en cultuurverschillen. De andere deelnemers zaten als toehoorders om hen heen, als ware het een soort vissenkom. Het was een bijzondere ervaring, vertelt Sona: ‘Een van de vrouwen kwam uit Iran en vertelde hoe ze van heel weinig geld moest rondkomen in het azc. In haar eigen land had ze altijd genoeg geld. Na het gesprek hadden de andere deelnemers veel vragen over hoe het werkt in ons land van herkomst en over hoe moeilijk het was om ons leven achter te laten. Dat wordt soms vergeten. Nederlanders hebben geen ervaring met oorlog, met het verhuizen van land naar land. Ze willen het wel weten, maar klantmanagers hebben meestal maar beperkt tijd om daar veel vragen over te stellen.’

Semhar was een van de toehoorders tijdens de sessie. ‘Ik vond het heel interessant om te horen hoe zij het hebben beleefd toen ze hier in Nederland kwamen. Het financiële systeem, hoe het in hun land werkt en hoe het hier is. De verschillen die zij ervaren. En dat het moeilijk was om rond te komen in het azc. Dan denk ik meteen, waar ligt dat aan? Is het te weinig geld of moet je leren om met weinig geld om te gaan? In het land van herkomst had je het financieel goed, en in Nederland val je dan ineens terug. Ik begrijp dat dat best even slikken is.

Ik heb vaak het gevoel dat statushouders denken: ik hoef niet aan het handje te worden genomen, ik heb me altijd kunnen redden. En nou moet ik opeens leren hoe je dingen moet betalen? Er is helemaal niks mis met budgetbeheer of extra financiële training. Misschien dat we dat ook moeten bijbrengen. Het kan hoe dan ook helpend zijn om tijdelijk ondersteuning te krijgen.’

Juiste persoon op juiste plek

Bij die ondersteuning is het belangrijk om op het juiste niveau aan te sluiten, zegt Sona. ‘Wat is iemands vooropleiding? In welke taal kan ik ze het beste helpen? In het Arabisch hebben we een spreekwoord: zet de juiste persoon op de juiste plek. Tijdens mijn inburgering zaten mijn man en ik in dezelfde klas als mensen die alleen basisschool hadden afgerond. Dat maakte het voor ons moeilijk, en voor hen ook.’

Semhar gaat nog een stap verder en pleit ervoor tijdens een brede intake beter de financiële kennis te toetsen. ‘Het COA heeft in de CoP een keer een PowerPointpresentatie gedeeld over het financiële systeem in Nederland. Mensen in het azc krijgen deze presentatie. Maar zodra ze verhuizen naar een woning valt veel van deze kennis meteen weg. Veel mensen zitten met een hoofd vol zorgen over bijvoorbeeld gezinshereniging. Ze krijgen dan een brede intake bij de gemeente, maar het financiële stuk blijft daar grotendeels buiten. Hoe kunnen we voortborduren op de kennis die ze bij het azc opdoen? Je hebt de leerbaarheidstoets, waarom geen toets voor financiële kennis? Dan weten we ook hoe we iemand het beste verder kunnen begeleiden.’