Medische ontheffing aanvragen of niet? ‘Ziek zijn staat niet gelijk aan niets kunnen.’

Een medische ontheffing aanvragen voor de inburgeringsplicht kost veel tijd en geld, en heeft vaak niet het resultaat waar de inburgeraar op hoopt. Om hierover duidelijkheid te krijgen, nodigde de Community of Practice Inburgering - Rijnmond verzekeringsarts Linda ten Hove van Argonaut uit. Een casus van Yarin Ramnarain, jongerenconsulent in de gemeente Rotterdam, geeft het nodige inzicht. ‘Het is belangrijk om een compleet beeld te krijgen voordat een aanvraag de deur uitgaat.’ 

Linda ten Hove werkt als verzekeringsarts en manager Kwaliteit en Opleiding bij Argonaut. Ze geeft daar ook trainingen over de Wet inburgering 2021 (Wi2021). ‘We constateren dat er best veel afwijzingen zijn voor een medische ontheffing. Bij inburgeraars is niet altijd bekend wanneer een aanvraag zin heeft, en wat daarvoor nodig is.’  

Compleet beeld

Yarin Ramnarain, jongerenconsulent statushouders bij de gemeente Rotterdam, werkt met asielstatushouders tussen de 18 en 27 jaar. ‘En meer specifiek de groep die een licht verstandelijk beperking heeft of anderszins beperkt is. Ik heb dus wel vaker te maken met een aanvraag voor medische ontheffing.’ Als voorbeeld noemt hij Samuel*, een 22-jarige statushouder van Eritrese komaf. In 2017 is hij als alleenstaande minderjarige vluchteling naar Nederland gekomen. Inmiddels woont Samuel met zijn vader in Rotterdam. In Eritrea heeft hij drie jaar basisonderwijs gevolgd. 

De casus van Samuel is een goed voorbeeld van hoe een aanvraag voor een medische ontheffing in zijn werk gaat, zegt Yarin. ‘Het is voor mij nooit zeker of een ontheffing wel of niet lukt. Het belangrijkste is daarom om een goed en compleet beeld te krijgen voordat een aanvraag de deur uitgaat.’

Als Samuel aan Yarin wordt toegewezen heeft hij al twee jaar praktijkonderwijs in een ISK gevolgd, maar de opleiding niet afgemaakt. In opdracht van de school is er een intelligentieonderzoek uitgevoerd waaruit blijkt dat hij een IQ-score van 55 heeft. Ook is er vanuit de Wmo een ambulant begeleider aangesteld.

Verder onderzoek

‘Er was al iets van een dossier aangelegd over Samuel toen ik hem voor het eerst zag. Maar een grote groep mensen komt rechtstreeks uit de asielopvang. Dan is er weinig tot geen informatie beschikbaar. Op basis van het intakegesprek krijg ik wel een algemeen beeld. Hoe gedraagt iemand zich, kan iemand makkelijk vragen beantwoorden? Op basis daarvan kan ik doorverwijzen naar de huisarts voor verder onderzoek.’

In het geval van Samuel vraagt Yarin een Sociaal Medisch Advies aan. De verzekeringsarts adviseert een volledige ontheffing van de participatieplicht op basis van lichamelijke en psychische gronden, dat advies neemt Yarin over. Bij de Leerbaarheidstoets heeft Samuel slechts 7 van de 40 vragen goed. In combinatie met de gesprekken die Yarin met behulp van de tolktelefoon met hem voert vermoedt hij dat er in elk geval sprake is van analfabetisme, verminderde zelfredzaamheid op meerdere leefgebieden én een blijvende beperking op psychisch vlak in de interactie met andere mensen en in het verwerken van informatie. 

Inburgeren met beperking

Na intern overleg adviseert Yarin om een ontheffing aan te vragen. ‘Dat overleg is met onze kwaliteitsmedewerker, met iemand van stichting MEE die ondersteuning biedt aan deze doelgroep, en natuurlijk met collegaconsulenten.’ De inburgeraar moet vervolgens zélf de aanvraag doen bij DUO. De gemeente kan hulp aanbieden bij een aanvraag maar is daartoe niet verplicht. In het geval van Samuel helpt Yarin hem op weg. ‘Vaak zit er ook een ouder of een ambulant begeleider bij om te helpen.’

Via DUO komt de aanvraag bij Argonaut binnen, zegt Linda. ‘In vijf procent van de gevallen is er sprake van een evidente ontheffing, dan is er op basis van het dossier geen gesprek meer nodig. Alle andere gevallen worden uitgenodigd voor een beoordeling door een van onze artsen.’

Tijdens het spreekuur onderzoekt de arts of iemand dusdanig beperkt is dat iemand niet in staat is binnen vijf jaar aan de inburgeringsplicht te voldoen. Linda: ‘Dat kan gaan om een verstandelijke beperking of een fysieke beperking, zoals rugklachten of hoofdpijnklachten. Ons advies baseren we op het gesprek, op informatie over het functioneren van de persoon en waar mogelijk op informatie uit psychiatrisch of lichamelijk onderzoek. Een misvatting die ik vaak hoor is dat mensen denken dat ziek zijn gelijk staat aan niets kunnen. Het hebben van een ziekte of een beperking betekent niet dat iemand niet kan inburgeren, mede gelet op de termijn van vijf jaar die ze daarvoor hebben.’ 

Argonaut kan ook een advies geven voor een aanpassing voor het inburgeringsexamen. ‘Dan gaat het bijvoorbeeld om iemand die slechtziend is en een loep nodig heeft bij het examen.’

Tolk hard nodig

Voor het gesprek is het belangrijk om na te denken over de aanwezigheid van een tolk en mogelijk een ambulant begeleider. De ambulant begeleider van Samuel was ook aanwezig tijdens het gesprek bij Argonaut, weet Yarin. ‘De begeleider mag altijd aanwezig zijn om de statushouder te helpen.’

Een tolk kan ook bij het gesprek zijn als dat nodig is, zegt Linda. ‘Wij raden het af om een familielid mee te nemen als tolk. Kinderen laten we dit sowieso niet doen. Er kan van alles voorbijkomen tijdens deze gesprekken: huwelijksproblemen, trauma’s... Mensen hebben vaak heel wat meegemaakt. Dat komt niet altijd boven tafel als een echtgenoot of de buurman tolkt. Tegelijkertijd is een tolk inhuren kostbaar en voor rekening van de inburgeraar. Dat blijft dus wel een uitdaging.’

Geldige gronden

De kosten voor de tolk komen bovendien nog bovenop de 225 euro die de inburgeraar kwijt is aan de aanvraag zelf. Yarin: ‘Dat is veel geld voor deze groep. Omdat de kosten niet vanuit de bijzondere bijstand worden vergoed heeft Samuel voor de aanvraag een beroep gedaan op het Fonds Bijzondere Noden.’

Bij een goedgekeurde aanvraag krijgt de aanvrager het geld teruggestort van DUO. Maar in de praktijk ziet Linda dat veruit de meeste aanvragen worden afgewezen. ‘Veel inburgeraars hebben de aanname dat ze niet meer hoeven in te burgeren omdat ze al oud zijn, of omdat ze analfabeet zijn en nooit naar school zijn gegaan. Maar dat zijn geen geldige gronden voor een medische ontheffing. Ook als je oud bent of nooit naar school bent geweest, kan je iets nieuws leren.’

Relevante informatie

In de praktijk komt het wel eens voor dat iemand wiens aanvraag is afgewezen en in moet burgeren in de Z-route, ook daar toch niet goed mee kan komen, zegt Yarin. ‘Het is lastig om deze personen dan toch zo goed mogelijk te begeleiden bij hun inburgering, waartoe ze wel verplicht zijn. Een simpele opdracht als een specifiek product kopen in de supermarkt is al te uitdagend voor sommige jongeren die bij ons in de Z-route zitten.’ Linda: ‘Dit type informatie is heel waardevol voor ons als er aanvraag wordt gedaan. Hoe iemand functioneert is niet altijd te bepalen op basis van alleen maar een IQ-score. Het gaat er juist om welke beperking iemand ervaart in het dagelijks leven.’

Om een goed besluit te kunnen nemen is het belangrijk om zoveel mogelijk relevante informatie aan te leveren, zegt Linda. ‘Zoals de route die een inburgeraar volgt, zodat we goed kunnen beoordelen waarvoor de cliënt ontheffing wil hebben. In de Z-route is er immers geen examen. Ook medische geschiedenis die van belang is en observaties van school en consulenten zijn relevante informatie.’ 

Wachttijd

Het aanvraagproces is al met al geen sinecure en kan al snel een jaar duren, zegt Yarin: ‘Je hebt te maken met beslistermijnen, inburgeraars die veel begeleiding nodig hebben en drukke agenda’s. De correspondentie tussen DUO en Argonaut en de inburgeraar komt niet terecht bij mij als consulent. Daar moet je dus naar vragen bij de inburgeraar, die vaak zelf niet weet waar de brieven over gaan. In de tussentijd loopt de tijd voor de inburgeringstermijn gewoon door. Er kan sprake zijn van een verlengingsgrond maar die verlenging kan pas na 2,5 jaar worden aangevraagd. Wij proberen de inburgeraars zo goed mogelijk te begeleiden en te motiveren naar de lessen te blijven gaan terwijl de aanvraag loopt.’ 

Daarom is het ook zo belangrijk dat er geen aanvragen worden gedaan die niet kansrijk zijn, vult Linda aan. ‘Allereerst omdat de aanvrager de tijd echt nodig heeft om in te burgeren. Maar zeker ook om de wachttijden door een oplopend aantal aanvragen te verminderen.’

Voor iemand als Samuel heeft Yarin ingezet op laagdrempelige dagbesteding in afwachting van het besluit van DUO. ‘En als we denken dat er in de toekomst een mogelijkheid is om beschut werk te doen zetten we alvast in op een laagdrempelig taaltraject en een arbeidsmatige dagbesteding.’ 

Inmiddels heeft Samuel zijn medische ontheffing binnen. ‘In december heeft hij het bericht gekregen dat hij is ontheven van de inburgeringsplicht.’

* Samuel is een gefingeerde naam