‘Toename belasting- en toeslagenschulden vraagt om andere werkwijze’

Het aandeel huishoudens met problematische schulden is de laatste twee jaar gestegen. Dit komt, zo schrijft het CBS, door een toename van het aantal huishoudens met schulden bij de Belastingdienst en Dienst Toeslagen. Divosa pleit ervoor dat - waar mogelijk - inwoners niet langer zelf hun inkomenswijzigingen hoeven door te geven. Deze eigen verantwoordelijkheid werkt vorderingen en daarmee schulden in de hand. Ook zouden belasting- en toeslagen betalingsachterstanden onderdeel moeten worden van de wettelijke vroegsignalering.

In de coronaperiode hoefden mensen belastingaanslagen of te veel ontvangen toeslagen tijdelijk niet (terug) te betalen, wat tot een toename leidde van het aantal personen met een belasting- of toeslagenschuld. In de loop van 2022 zijn de (terug)betalingen weer opgestart. Ook ondernemers kregen uitstel van betaling.

Toeslagenschulden nemen toe

Waar in 2018 12% de Dienst Toeslagen één van de schuldeisers is voor huishoudens met problematische schulden, geldt dit nu voor 22%. In vijf jaar tijd is daarmee het aantal huishoudens in een problematische schuldsituatie dat met toeslagenschulden te maken heeft, verdubbeld naar 163.010 huishoudens.  

Systeem werkt schulden in de hand

De huidige toeslagensystematiek is een complex systeem waarbij de verantwoordelijkheid voor wijzigingen in de inkomens- en persoonlijke situatie volledig bij de inwoners ligt. In plaats van dat deze landelijke inkomensondersteuning schulden voorkomt, werkt het niet-gebruik van inkomensvoorzieningen (door angst voor terugvorderingen) en schulden in de hand. Daarmee komt de bestaanszekerheid van mensen verder onder druk te staan. De cijfers van het CBS bevestigen dat. Er is een reële kans dat dit de komende jaren niet vermindert. Het afgelopen jaar zijn de toeslagen verhoogd en de doelgroep vergroot. En ook in 2024 stijgen de huurtoeslag en het kindgebonden budget. 

Opt-out in plaats van opt-in

Voor de korte termijn pleit Divosa ervoor dat de Dienst Toeslagen automatisch de toeslagen bijstelt als zij gedurende het jaar op basis van loon-en uitkeringsgegevens ziet dat het inkomen hoger is geworden. Nu worden mensen hierop geattendeerd en moeten zij dit zelf wijzigen. Uit onderzoeken blijkt dat alleen attenderen onvoldoende effect heeft. Divosa ziet liever dat Dienst Toeslagen de aanpassing zelf doet, mensen op de hoogte brengt waarna zij het altijd nog kunnen veranderen. Opt-out in plaats van opt-in.

Voor de lange termijn moet er worden gewerkt aan een toeslagenstelsel dat inkomenszekerheid biedt in plaats van onzekerheden vergroot.

Vroegsignalering van belasting- en toeslagenschulden

De toename van het aandeel belasting- en toeslagenschulden pleit ook voor een experiment waarbij achterstanden bij belastingen en toeslagen onderdeel worden van de wettelijke vroegsignalering. Divosa roept de Belastingdienst en Dienst Toeslagen op om hier in 2024 mee te starten. Tweederde van de professionals binnen de gemeentelijke vroegsignalering geeft aan dat zij signalen van de Belastingdienst en Dienst Toeslagen wil ontvangen naast de signalen van vastelastenpartners. Daarmee ontstaat er voor gemeenten een completer beeld van de schuldensituatie van een huishouden en kunnen inwoners in een eerder stadium worden benaderd. Dit kan een problematische schuldsituatie voorkomen.