‘De ontwikkeling van mensen moet centraal staan, dan verbetert de samenwerking vanzelf’

In de Werkplaats Simpel Switchen slaan organisaties, waaronder het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Divosa, SAM, de Programmaraad, Nibud, de Landelijke Cliëntenraad, VNG realisatie en Stichting Inlichtingenbureau de handen ineen. Samen willen ze de drempels tussen een uitkering en werk voor inwoners wegnemen. Wat is voor hen de belangrijkste motivatie om met Simpel Switchen aan de slag te gaan?

Werkplaatslid Margerethe (SAM)

‘De professional naast de inwoner, in plaats van er tegenover’ 

Margarethe Hilhorst is de enthousiaste spin in het web bij SAM, de beroepsvereniging voor uitvoerders in het publieke sociaal domein. Ze ziet Simpel Switchen (ambtelijke) organisaties helpen zich te verplaatsen in de inwoner, ruimte creëren voor professionals en dat leidt tot wederzijds begrip tussen afdelingen.

Belangrijk in haar betoog is dat Simpel Switchen ‘het verhaal vertelt waarmee professionals handelsruimte kunnen pakken’. Het helpt om management, politiek en beleid ervan te overtuigen dat het in het belang van de inwoner is wanneer professionals hun sociale kompas volgen.

Als voorbeeld noemt Hilhorst een aantal sessies van Simpel Switchen waar ze zelf bij was. Zowel beleid, management als uitvoering namen deel,met als doel begrip te krijgen voor elkaars handelen. ‘Het is voor een organisatie fijn om eens stil te staan bij de verschillende contexten waarin mensen werken. Deelnemers werden geraakt en raakten geïnspireerd. Zo ontstaat begrip voor elkaars handelswijze. Dat begrip maakt het makkelijker voor professionals om ruimte te pakken en hierover het gesprek aan te gaan met collega’s van andere afdelingen.’

Een taak voor de professional 

Op die manier denkt Hilhorst dat Simpel Switchen hele organisaties uitnodigt om vanuit het perspectief van de inwoner naar het eigen handelen te kijken. In dat bewustwordingsproces ligt volgens haar ook een taak voor de professional zelf. Die moet naar voren stappen om, op basis van wet- en regelgeving, een werksfeer te creëren om zelf beslissingen te nemen. Zelfs als hiermee af en toe, in het belang van die inwoner, de grens wordt opgezocht.

Ook staat Simpel Switchen voor Hilhorst voor het switchen in rollen. ‘In de dienstverlening ben je soms regisseur, dan weer aanspreekpunt, coach of coördinator. Het is belangrijk dat professionals aan managers duidelijk maken hoe die praktijk eruit ziet. Zo creëer je draagvlak’, zegt Hilhorst. Een andere vorm van de ‘switchgedachte’ vindt ze het uitwisselen van ervaringen. ‘Wat van jezelf meenemen in het gesprek, dat gesprek verfijnd aangaan en de inwoner van tevoren laten weten hoe het eruit komt te zien. Het is wat we professionele nabijheid noemen: professionele afstand bewaren zonder menselijke wederkerigheid te verliezen. Dat is wat mij betreft een van de kernwaarden van Simpel Switchen.’ 

Naast de inwoner, in plaats van er tegenover

De professional naast de inwoner dus, in plaats van er tegenover. Ook denkt ze dat, door via Simpel Switchen gesprekken met elkaar te voeren, verschillende organisaties van elkaar kunnen leren. Zo is er een gemeente aangehaakt, die medewerkers van dagbesteding, schuldhulpverlening en WMO op een locatie heeft zitten. Dat loopt als een tierelier, ziet Margarethe. ‘Als daar iemand aan het loket komt met een financiële vraag, kan de professional die daar helpt meteen een financieel specialist raadplegen. Op die manier wordt een inwoner veel sneller geholpen. Het is goed dat via bijeenkomsten van Simpel Switchen ook andere gemeenten deze en andere succesverhalen horen.’

Werkplaatslid Hiske (voormalig Programmaraad)

‘De ontwikkeling van mensen moet centraal staan, dan verbetert de samenwerking vanzelf’

‘Werken maakt gelukkig dus het zou voor iedereen mogelijk moeten zijn’, is wat Hiske Andriessen zegt als je vraagt naar haar drijfveer voor dit werkveld. Ze zit namens Cedris in de Programmaraad waar ze werkt aan een inclusieve arbeidsmarkt. ‘Ik geloof dat werken niet alleen bevorderlijk is voor de maatschappij als geheel, of voor de financiële positie van de mens, maar dat het ook levensgeluk brengt.’ Simpel Switchen speelt hier een essentiële rol in: ‘Ik denk dat in Simpel Switchen de oplossing zit om meer mensen te laten participeren, ook diegene in een kwetsbare positie.’ 

Van dagbesteding naar werk

Binnen Simpel Switchen focust de Programmaraad zich op de overgang van dagbesteding naar werk en het meedoen op de best passende plek.  ‘Nu blijven mensen die zich verder kunnen en willen ontwikkelen lang in dagbesteding, soms hun hele leven. Als ze de stap naar werk wel kunnen zetten, hoeven ze bij genoeg uren niet meer in de uitkering te blijven. Dit betekent voor mensen vaak veel. Er komt hoop dat hun financiële positie verbetert en ze hoeven zich aan minder regels te houden.’

Voor de Programmaraad begon Simpel Switchen met een onderzoek naar gemeenten die al aan de slag waren met het onderwerp. Een aantal inspirerende verhalen die ze tegenkwamen, werden verzameld in de publicatie Simpel switchen van dagbesteding naar werk. ‘We merkten dat er heel veel behoefte was naar die praktijkvoorbeelden en ervaringsverhalen.  Er is bij gemeenten veel animo om kwetsbare mensen ook een plek te geven op de arbeidsmarkt.’

Betere samenwerking

Een van de oplossingen om mensen simpeler te laten switchen tussen dagbesteding en werk, bleek een betere samenwerking tussen gemeenten en zorgpartijen. ‘Je ziet dat er nog teveel schotten zijn. Niet alleen tussen de zorg- en gemeentewereld, maar ook binnen gemeenten. Er wordt bijvoorbeeld tussen Wmo en werk & inkomen vaak niet altijd goed genoeg samengewerkt. Daardoor worden kansen gemist en wordt er niet optimaal op ontwikkeling ingezet.’ 

Door de verschillende  partijen samen te brengen in bijeenkomsten, creëert de Programmaraad meer begrip tussen de verschillende werkvelden. ‘De ontwikkeling van mensen moet centraal staan, dan verbetert de samenwerking vanzelf’ aldus Hiske. 

Andere oplossingen bevinden zich in het aanpassenvan wet- en regelgeving of het ontschotten van financieringsstromen. Hiske: ‘In de ideale wereld zou een zorginstelling ervoor beloond worden als iemand de overstap maakt naar een dienstverband, nu worden instellingen daar vaak op benadeeld. Ondanks dat die knelpunten er zijn, dragen we aan gemeenten altijd uit dat er daarnaast ook een hele hoop wel mogelijk is. Ga aan de slag met wat wel kan en kijk wat je dan tegenkomt.’

Werkplaatslid Cora (Nibud)

‘Simpel Switchen biedt ons ook inzicht in hoe lastig het huidige stelsel is’

Zorgen dat mensen grip krijgen op hun leven, dat is het centrale thema in de loopbaan van Cora van Horssen. Met het kennisteam van het Nibud ontwikkelde zij de tool Uitkeringnaarwerk voor Simpel Switchen. Hiermee kunnen uitkeringsgerechtigden op een eenvoudige manier zien of en hoeveel zij er financieel op vooruitgaan, wanneer ze weer aan het werk gaan.

Nu zorgt die onzekerheid en complexiteit te vaak voor een onoverkomelijke drempel. ‘Als je een uitkering hebt, weet je vaak niet eens zeker of je er op vooruit gaat met een baan. Ja, je krijgt extra inkomen, maar hoe zit het met zaken als huursubsidie, het kindgebonden budget en andere inkomensondersteuning? Die onzekerheid zorgt ervoor dat mensen de stap naar werk niet durven maken.’

De tool is zo eenvoudig mogelijk van opzet. Na het doorlopen van enkele stappen kom je op een resultatenpagina, waar twee simpele grafieken de oude en nieuwe situatie duiden. Volgens Van Horssen zijn veel mensen heel blij met de tool, omdat ze eindelijk inzicht hebben in een voor hen complexe situatie. Er zijn ook mensen die na het invullen nog aanvullende vragen hebben. ‘Dan vragen ze of we rekening houden met reiskosten en waarom we ons richten op de Participatiewet en de Wajong, maar niet op de Werkloosheidswet. Daar hebben we bewust voor gekozen, omdat we de tool zo voor iedereen hanteerbaar houden. Reiskosten verschillen ontzettend per persoon, waardoor dit onze tool te ingewikkeld zou maken voor de gebruiker’.

Mensen verliezen de regie 

De tool is een welkom onderdeel van Simpel Switchen. Bij het Nibud zijn ze in ieder geval enthousiast over het project. ‘Wat wij willen is dat mensen grip hebben op hun financiële situatie’, duidt Van Horssen de bestaansreden van het Nibud. ‘Het wisselen tussen werk en uitkering is nu vaak zo complex, dat mensen de regie verliezen. Daardoor wordt ook de drempel verhoogd om weer aan de slag te gaan. Dat is niet goed, want het systeem moet deze mensen juist steunen. Simpel Switchen maakt het systeem niet alleen eenvoudiger, het biedt ons ook inzicht in hoe lastig het huidige stelsel is voor burgers’.

De Amsterdamse hoopt daarom op een mooie toekomst voor het project. Volgens Van Horssen moet het zoeken naar werk de grootste opgave zijn, niet de rompslomp die daarbij komt kijken. ‘Een nieuwe baan vinden vreet al energie genoeg, wij moeten de weg daar naartoe plaveien. Zo kunnen alle lagen van de maatschappij meedoen. Dat is de drijfveer die het Nibud en Simpel Switchen gemeenschappelijk hebben’.

Werkplaatslid Peter (Landelijke Clientenraad)

'Simpel Switchen helpt om ons te verplaatsen in de burger'

Peter van Leeuwen praat met grote bevlogenheid, neemt geen blad voor de mond en staat voor zijn doelgroep. Namens de Landelijke Cliëntenraad (LCR), een belangenbehartiger van alle mensen die een of meer uitkeringen ontvangen, spreekt hij zich openlijk uit over de hiaten in ons sociale stelsel. Te vaak staan volgens hem rechten en plichten centraal, waardoor het systeem onbedoeld burgers in de verdrukking brengt.

Leven van salarisstrook naar salarisstrook

Juist daar kan Simpel Switchen volgens hem helpen. In zijn vlammende betoog vallen de woorden ‘liquiditeit’ en ‘bewustwording’ meerdere keren. Van Leeuwen haalt een onderzoek van Nibud aan, dat stelt dat zeventien procent van de Nederlanders leeft van salarisstrook naar salarisstrook. ‘Het is logisch dat deze mensen meteen in serieuze problemen komen als ze in een uitkering terugvallen of als er een terugvordering op de mat valt. Het is, met het oog op liquiditeit, belangrijk dat bewustwording ontstaat bij professionals die in aanraking komen met deze aanvragers. Hoe zorgen we ervoor dat mensen kunnen voorzien in een levensonderhoud en hun rekeningen kunnen betalen?’

Zo helpt het niet om meteen een uitkering te blokkeren of zelfs boetes op te leggen als mensen (om wat voor reden dan ook) niet binnen een gestelde termijn informatie aanleveren bij een gemeente, meent Van Leeuwen. Hij concludeert dat er op menselijk vlak enkele ‘koplopergemeenten’ zijn, maar ook dat andere gemeenten stappen te zetten hebben. ‘Nu is het zo dat sommige gemeenten echt tijd en geld investeren in een menselijke uitkeringsaanvraag, terwijl een inwoner van een buurgemeente door wantrouwen en strikte handhaving nog verder in de schulden komt’.

Het menselijke aspect terugbrengen

Volgens Van Leeuwen helpt Simpel Switchen om dat menselijke aspect terug te brengen. ‘Het startpunt moet altijd zijn dat mensen ter goeder trouw zijn. Slechts een paar procent van de uitkeringsaanvragers is fraudeur. Je mag het gros van de mensen niet het slachtoffer maken van een handjevol schurken. De kosten om dit achteraf te repareren zijn vele malen groter’.

De huidige corona-ellende maakt Simpel Switchen volgens Van Leeuwen nog urgenter. Wat hem betreft adopteren gemeenten het project zo snel mogelijk, zodat erger voorkomen kan worden. Nog te vaak leveren mensen volgens Van Leeuwen de door hen opgebouwde welvaart in als het eventjes niet goed gaat. ‘Dat is niet het idee achter de werkloosheidswet en de participatiewet. We moeten voorkomen dat we door toedoen van ons systeem straks nog meer dan 60.000 of 80.000 dak- en thuislozen hebben. De tijd die we in formulieren, handhaving, sancties en navorderingen steken, kunnen we ook gebruiken om te zorgen voor een menswaardig bestaan. Daar hebben we uiteindelijk allemaal baat bij’.

Bewustwording het toverwoord

Van Leeuwen is vanaf het begin betrokken bij Simpel Switchen, onder meer via brainstormsessies en kennisuitwisseling via diverse bijeenkomsten. Zo organiseerde De Cliëntenraad een uitzending in het Amsterdamse Pakhuis de Zwijger, waarin een rollenspel wordt gespeeld (ontwikkeld met UWV – red.). In dit rollenspel verplaatsen professionals zich in een uitkeringsaanvrager.  

Opnieuw is bewustwording het toverwoord. Van Leeuwen: ‘Niet iedereen heeft dezelfde energie, achtergrond of hetzelfde talent. Sommige mensen hebben een beperking of achterstand. Maar zelfs zonder deze verzwarende omstandigheden kan je al snel in de problemen komen, zo blijkt uit het rollenspel. Simpel Switchen helpt om ons te verplaatsen in de burger en die kloof te dichten’.

Werkplaatslid Marije (Stichting Inlichtingenbureau)

'Stress helpt niemand verder!'

Sinds 2013 werk ik bij Stichting Inlichtingenbureau, een dienstverlenende organisatie die gegevens over burgers voor gemeenten toegankelijk maakt en verrijkt. Dat ik hier werk en me bezighoud met Simpel Switchen is geen toeval: ik ben graag de verbindende factor. Dat past bij me. Dat ik die rol nu kan gebruiken om eraan bij te dragen dat mensen makkelijker parttime kunnen werken naast de uitkering is toch geweldig?

Weet je wat het is? Veel mensen met een uitkering willen parttime aan de slag, maar ervaren dat de maandelijkse verrekening van hun inkomsten stress oplevert. Stress helpt niemand verder! Ook voor gemeenten is de huidige werkwijze verre van ideaal.

Verrekenen zonder loonstroken 

In een pilot bij zes gemeenten onderzoeken we hoe uit de gegevens in de polisadministratie de netto-inkomsten kunnen worden afgeleid, zodat de gemeente die kan verrekenen zonder dat werknemers loonstroken hoeven aan te leveren.

De eerste uitkomsten van de pilot zijn erg positief. Het blijkt dat in ongeveer 40% van de gevallen een werkgever tijdig en volledig loonaangifte doet en dat een groot gedeelte van de bestanden van het Inlichtingenbureau al eventueel bruikbaar is als basis voor de inkomstenverrekening. Daar word je toch blij van?

Werkplaatslid Yvette (VNG Realisatie)

‘Ik krijg energie als ik mag werken aan concrete verbetering waar behoefte aan is in de praktijk'

Yvette Memelink werkte altijd op het snijvlak van werk en inkomen. Als twintiger begint ze als intercedent bij een uitzendbureau, waar ze projecten doet in samenwerking met het vroegere arbeidsbureau. Via onder meer het Centrum voor Werk en Inkomen, is ze nu namens de VNG betrokken bij een klankbordgroep die meedenkt met het project Simpel Switchen. ‘Ik krijg energie als ik mag werken aan concrete verbetering waar behoefte aan is in de praktijk. Bij Simpel Switchen zijn dit producten die bijdragen aan een veilige overstap van uitkering naar baan, of van baan naar baan. Ik ben er heilig van overtuigd dat ieder mens in wezen verlangt naar onafhankelijkheid. Daar hoort een baan bij waar je voldoening uit haalt’, aldus Memelink.

Juist daarom is ze groot fan van Simpel Switchen. Het project ontwikkelt concrete producten waar gemeenten morgen al wat aan hebben. Zo kent Simpel Switchen bijvoorbeeld een rollenspel, waarbij deelnemers uit het sociaal domein in de huid kruipen van uitkeringsaanvragers. Simpel Switchen verbindt de opgedane ervaring van de deelnemers direct met een toolkit, die de gemeente zo in staat stelt processen te verbeteren.

Ook werkt Simpel Switchen aan een instrument dat de burger inzicht geeft in zijn financiële situatie in de maanden van de overstap. Dat kan best wel eens een maand negatief zijn vanwege uitbetalingsdata en de inningsdata van vaste lasten. In dat licht bezien is ze ook blij dat met een van de toolkits van Simpel Switchen een gemeente de aanvraag sneller kan afhandelen. ‘Dat neemt stress weg. Een aanvrager moet immers ook de huur betalen’.

Laagdrempelig

De adviseur van VNG Realisatie ziet dat het project niet alleen switchen voor burgers makkelijker maakt. Ook adoptie van Simpel Switchen door gemeenten is volgens haar laagdrempelig. ‘Vaak is het bij dit soort projecten zo dat ook de ICT aangepast moet worden. Dan ben je zo vijf jaar verder. Met Simpel Switchen zou je morgen kunnen beginnen, zonder zulke ingrijpende aanpassingen’. Wel vindt Memelink dat het belangrijk is dat ook aan ICT-oplossingen wordt gewerkt. ‘Zo krijgt een aanvrager meer zicht op- en zeggenschap over zijn eigen data. Met een soort track & tracesysteem zou een burger de status van de eigen aanvraag kunnen volgen’.

Financiële zekerheid

Memelink ziet ‘absoluut’ een toekomst voor Simpel Switchen in het sociaal domein. ‘Dit project moet zeker doorgaan. Het maakt goed zichtbaar wat er moet veranderen om er voor te zorgen dat burgers zekerder van zichzelf worden. Simpel Switchen vermindert daarnaast druk en stress in een moeilijke periode’.  Het belangrijkste is volgens haar echter dat burgers onafhankelijk zijn. ‘Financiële zekerheid is één van de pijlers onder een gelukkig en stabiel leven. Laten we mensen daar zoveel mogelijk mee helpen’.