Het enorme domino-effect van de scheiding

Scheidingen zijn vaak een grote katalysator van allerlei problemen. Van schulden, kinderen met psychische problemen tot uithuisplaatsingen. Ruziënde ouders kosten de samenleving veel geld. Reden genoeg om complexe scheidingen te voorkomen. Steeds meer gemeenten zoeken naar preventieve oplossingen.

De cijfers zijn veelzeggend. Zo’n 70.000 thuiswonende kinderen in Nederland maken volgens Jeugdzorg Nederland mee dat hun ouders uit elkaar gaan. Naar schatting hebben 16.000 kinderen veel last van de gevolgen van de scheiding van hun ouders. Ook het aantal ondertoezichtstellingen als gevolg van complexe scheidingen groeit.

In de gemeente Hollands Kroon blijkt bijvoorbeeld dat bij tachtig procent van de instroom in de gedwongen jeugdzorg, een scheiding een van de oorzaken is geweest. Gemeenten draaien – sinds de transitie verantwoordelijk voor de jeugdzorg – voor deze kosten op. Volgens radioprogramma Pointer geven gemeenten jaarlijks 66 tot 88 miljoen euro uit aan de begeleiding van scheidende ouders. Kortom, scheiden heeft grote gevolgen en ruziënde ouders kosten de samenleving veel geld, stelt Kim Houben, procesmanager bij Divosa.

Pilots Rechtshulp en sociaal domein

Reden voor steeds meer gemeenten om met scheidingen aan de slag te gaan om alle negatieve effecten hiervan, bij uitstek voor de kinderen, te voorkomen. En voor Divosa reden om de afgelopen twee jaar in het kader van het project ‘Rechtshulp en sociaal domein’ een aantal pilots in het land te ondersteunen.

In de samenwerking tussen het juridisch en het sociaal domein is volgens procesmanager Kim Houben nog veel winst te behalen. ‘Een scheiding is bij uitstek een levensgebeurtenis waar deze twee domeinen bij elkaar komen. Wanneer mensen uit elkaar gaan, heeft dat niet alleen een enorme emotionele impact, maar vaak ook financiële en juridische gevolgen.’

Preventie

Bram Buiting, directeur en oprichter van ErWelzijn, een bureau dat zich richt op preventie in het sociaal domein, noemt een scheiding ‘een verschrikkelijke katalysator van allerlei problematiek’. ‘We weten bijvoorbeeld dat het hebben van een kind met een beperking in tachtig procent van de gevallen leidt tot scheiding. Bij MEE Nederland heeft daarom ook een pilot gedraaid waarbij ouders met een kind met een beperking relatiebegeleiding kregen. Dat was heel succesvol. Het maakte dat ouders tijd voor elkaar bleven maken en dat heeft zeker scheidingen voorkomen.’

Maar dit soort preventieve aanpakken rondom scheidingen zijn uniek. De meeste aandacht gaat volgens Bram Buiting naar de gevolgen, niet naar het voorkomen daarvan. ‘Je wilt voorkomen dat na een scheiding de dominostenen gaan vallen. Want dat is wat er gebeurt. Een life-event zoals een scheiding wordt vaak als kantelpunt in het leven ervaren. Mensen gaan scheiden, krijgen financiële problemen, kinderen worden soms uithuisgeplaatst.’

Signaleren

Dit soort ingrijpende gebeurtenissen zijn volgens Buiting voor de buitenwereld vrij eenvoudig te signaleren. Om dit te onderbouwen vroeg ErWelzijn leerkrachten van basisscholen in Lochem en Zutphen een vragenlijst in te vullen. In totaal reageerden veertig leerkrachten, die gezamenlijk zo’n duizend leerlingen in de klas hebben. ‘Ze signaleerden ruim vijfhonderd life-events. Uiteenlopend van scheiden, overlijden van een naaste tot pesten en ouders die met een verslaving kampen. Stuk voor stuk zaken die ervoor zorgen dat deze kinderen, deze families tijdelijk extra kwetsbaar zijn.’

Daar kunnen professionals op inspelen. ‘Waarom bieden we rondom een scheiding geen financiële hulp of andere vorm van ondersteuning aan? Een schuldhulpverlener kan eenzaamheid signaleren, een scheidingsbemiddelaar geldzorgen. Dit vraagt om verbindingen dwars door allerlei domeinen heen.’

Dat is in Nederland – met alle hokjes en schotten – makkelijker gezegd dan gedaan. ‘Het worden allemaal als losstaande problemen gezien. Zo hebben we het nu eenmaal georganiseerd; er zijn verschillende uitvoeringsinstanties, verschillende wetten en regelgeving. Maar vergeet niet dat effecten besmettelijk zijn. Als iemand ziek wordt in een gezin, ontstaat er ook een mantelzorger. Als mensen gaan scheiden, liggen schulden op de loer, zijn kinderen extra kwetsbaar, maar vreemd genoeg anticiperen we daar niet op.’

Met gerichte veerkrachtversterking kan volgens Bram Buiting het verschil worden gemaakt. Hier ligt volgens hem een taak voor lokale netwerken – met zowel vrijwilligers als betaalde krachten die ‘dwars over domeinen’ doorverwijzen. ‘We doen dit nu op vijf verschillende plekken in het land en we zien hoeveel enthousiasme er bij deze lokale netwerken ontstaat wanneer ze zelf met oplossingen, ook buiten hun eigen domein, mogen komen.’

Pilotgemeenten

De gemeenten Hollands Kroon en Wijk bij Duurstede zijn de twee pilotgemeenten die zich het afgelopen jaar – met ondersteuning van Divosa – gericht hebben op scheidingen en het voorkomen van de negatieve gevolgen daarvan, door de samenwerking tussen het sociaal en juridisch domein te versterken. Deze twee voorlopers zijn overtuigd van nut en noodzaak van een meer preventieve aanpak.

Bij het Scheidingsplein, – gestart op initiatief van Hollands Kroon – waar inwoners terecht kunnen voor informatie en hulp, hebben zich inmiddels vijftien gemeenten in Noord-Holland aangesloten. Projectleider Marleen Ton benadrukt het belang van de samenwerking tussen het sociaal en juridisch domein. In de projectgroep van het Scheidingsplein zijn zowel advocaten, als wijkteams, jeugdzorg en jeugdbescherming vertegenwoordigd. ‘Zij hebben zich gezamenlijk gebogen over de vraag: Wat is er nodig? Wat willen we ouders zo vroeg mogelijk in het scheidingsproces meegeven?

Naast de website en campagnes om het Scheidingsplein onder de aandacht te brengen, is er in Hollands Kroon een tweewekelijks Scheidingsspreekuur opgezet. Dit is een samenwerking tussen wijkteam en Juridisch Loket. Met hulp van Villa Pinedo, een stichting gericht op kinderen van gescheiden ouders, worden er daarnaast ouderavonden gehouden waarbij jongeren hun eigen ervaring over de scheiding kunnen delen. Ook kunnen ouders kosteloos een online training volgen over scheiden. Bovendien is er binnen het wijkteam een speciaal scheidingsteam opgericht dat klaar staat om ouders te helpen.

Bevlogenheid

Projectleider Marleen Ton: ‘We zien een enorme bevlogenheid bij alle deelnemende gemeenten. De wens om preventief aan de slag te gaan is groot. 'In Wijk bij Duurstede helpt het Startpunt Scheiden, ondergebracht bij de Stichting Binding, inwoners op een laagdrempelige en persoonsgerichte manier met informatie en hulp bij relatieproblemen en het scheiden. Volgens projectleider Corine Schuil is alles gericht op het ‘zorgzaam uit elkaar gaan’, door het ontvlechten van de relatie met alle emoties die daarbij komen kijken. Als ouders heb je een blijvende, gezamenlijke rol. Ook hier werken sociaal en juridisch domein nauw samen. ‘Er zijn genoeg advocaten en mediators die niet zitten te wachten op slepende juridische gevechten.’

Druk

Tijdens de pilots werden de deelnemende gemeenten verrast door het aantal telefoontjes en hulpverzoeken. Volgens Corine Schuil laten deze pilots zien dat er behoefte is aan laagdrempelige informatie en emotionele begeleiding. ‘Deze pilots hebben veel kennis opgeleverd, ook voor andere gemeenten die hiermee aan de slag gaan. ’Het thema wordt alleen maar urgenter’, zegt de projectleider en wijst op de enorme druk op de jeugdbescherming. ‘We weten ook dat heel veel kinderbeschermingsmaatregelen een gevolg zijn van complexe scheidingsproblematiek. Onze pilots vragen echt om een vervolg en leveren daarvoor genoeg op. We zullen deze vorm van preventief werken in het hele land moeten versterken. Ook om nog meer inzet van jeugdhulp te voorkomen’.