Het overgangsjaar

Iedere maand leggen we een onderwerp binnen de Participatiewet in Balans onder de loep. Deze keer vertelt Erik Rutten, Divosa-programmamanager Participatiewet in Balans, ons meer over de fasen van invoering van de wet, met speciale aandacht voor het overgangsjaar 2026. Wat betekent dit overgangsjaar voor maatschappelijke participatie en waarom is het zo belangrijk? Hoe integreer je maatschappelijke participatie − bewust − in beleid en praktijk?

De veranderingen in het wetsvoorstel Participatiewet in Balans worden stap voor stap ingevoerd. Sommige veranderingen gaan in per 1 januari 2026, andere per 1 januari 2027. Ertussenin zit een overgangsjaar. Dit overgangsjaar is een bewuste keuze, omdat vooral de introductie van maatschappelijke participatie om meer vraagt dan alleen een paar aanpassingen in een werkinstructie.

Als het over maatschappelijke participatie gaat, hoor je vaak: 'Dit doen we toch al?' Maar toch vergt het een andere blik dan we nu hebben. Het idee van de toekomstige maatschappelijke participatie komt voort uit het besef dat voor een groot deel van de bijstandspopulatie toetreding tot de arbeidsmarkt op korte of middellange termijn helemaal niet haalbaar is. Het is alsof je een oudere patiënt vraagt een marathon te lopen. Realistischere doelen zijn nodig, zoals beginnen met een wandeling naar de hoek van de straat. 

Maatschappelijke participatie is dus niet gericht op arbeidsinschakeling, maar op deelname aan het maatschappelijk leven. Daarmee is het veel laagdrempeliger en van toepassing op een groter deel van de bijstandspopulatie.

Groeiende groep

Bovendien groeit deze groep door verschillende omstandigheden, zoals een overspannen arbeidsmarkt, instroom van nieuwe doelgroepen sinds 2015 en betere begeleiding van werk naar werk. Om beweging in deze groep te houden, is andere dienstverlening nodig. Dit betekent dat je maatschappelijke participatie bewust moet meenemen in beleidskeuzes, zoals prioritering van budget, in te kopen voorzieningen en interne organisatie. Dit zijn geen keuzes die je op een specifieke datum maakt, maar die vorm krijgen in een langer proces en uiteindelijk hun weerslag vinden in de re-integratieverordening.

Probleem en oplossing

Maar er is een probleem. Wat je aan de aanbodkant creëert, hangt nauw samen met wat je aan de verplichtingen- en sanctiekant differentieert. Concreet: als ik met een inwoner aan maatschappelijke participatie wil werken, wil ik niet dat er nog steeds een zwaardere verplichting voor directe arbeidsinschakeling boven zijn hoofd hangt. Ik wil dat deze twee op één lijn lopen. Ook hier geldt dat we dit vaak al doen, maar de wet biedt momenteel weinig ruimte om dit formeel vast te leggen.

De voorstellen hiervoor zitten grotendeels in Participatiewet in Balans, maar deze lopen mee in het kielzog van het wetsvoorstel Handhaving Sociale Zekerheid, dat pas per 1 januari 2027 in werking treedt. Daarom wordt het gedifferentieerde verplichtingen- en sanctieregime ook pas per die datum van kracht.

Bewuste beleidskeuzes

Het is zaak om van de nood een deugd te maken en 2026 te gebruiken om bewuste beleidskeuzes te maken. Van daaruit kan binnen de uitvoering worden gestart met eventuele aanpassingen van het participatie-arrangement. 

Het is handig om bij zo'n contact alvast een blik te werpen op het nieuwe verplichtingenregime, zodat er geen nieuwe afspraken hoeven te worden gemaakt zodra dit per 1 januari 2027 in werking treedt. Voor nu moet ik daarvoor nog verwijzen naar de vorig jaar in consultatie gebrachte wijziging binnen het maatregelenbesluit, maar dit besluit zal met de voortgang van het wetsvoorstel Handhaving Sociale Zekerheid een formelere status krijgen.