Wijzigingen in fasering Participatiewet in Balans

De fasering van de maatregelen binnen de Participatiewet in Balans is definitief vastgesteld. Ten opzichte van het bericht in het gemeentenieuws van juli 2025 is opvallend dat 2026 nu voor een groot aantal wijzigingen als gedoogjaar is geïntroduceerd. Dat heeft met name gevolgen voor de wijzigingen met betrekking tot maatschappelijke participatie, die nu qua inwerkingtreding allemaal doorschuiven naar 1 januari 2027.

De invoering van de wet blijft verdeeld over drie fasen. Hieronder lees je hoe de planning er nu uitziet.

Fase 1 – van kracht per 1 januari 2026

Vanaf 2026 gaat een groot deel van de wijzigingen in. Gemeenten krijgen onder andere te maken met:

• Kleine aanpassing onweerlegbaar rechtsvermoeden (gezamenlijke huishouding)
• Vierwekenzoektermijn jongeren tot 27 jaar
• Harmonisatie aanvullende bijstand jongeren
• Giften en kostenbesparende maatregelen
• Vermogen
• Bijstand met terugwerkende kracht
• Versoepelen en vereenvoudigen aanvraagprocedure:
  • Onmiddellijk indienen aanvraag (zodra een inwoner een melding maakt, is het meteen mogelijk om een bijstandsuitkering aan te vragen);
  • Gelijkstelling aanvraag bijstand, Bbz, IOAW of IOAZ
  • Mogelijkheid tot een verkorte aanvraagprocedure
• Vaststellen van de identiteit op basis van het EU-rijbewijs en/of DigiD
• Bevoorschottingspercentage in lijn met beslagvrije voet
• Ruimte voor mantelzorg
• Aanpassen toegangseis IOAZ

Daarnaast zijn er wijzigingen zonder directe gevolgen voor gemeenten, zoals het experimenteerartikel, de tussentijdse evaluatie en de grondslag om op termijn tot een regeling te komen rond een uniform betaalmoment.

Fase 2 – gedoogjaar 2026 (inwerkingtreding per 1 januari 2027)

In dit jaar mogen gemeenten bepaalde onderdelen alvast toepassen of voorbereiden. Het gaat om:

• (Automatisch) verrekenen op uniforme wijze en vereenvoudiging verrekenen (dit onderdeel wordt gedeeltelijk gedoogd. Voor de voorgestelde nieuwe methode van verrekening van vakantiegeld, IKB en eindejaarsuitkering geldt dat deze - omdat hier ook fiscale gevolgen aan zijn verbonden - nog niet gedoogd kan worden.
• Premie arbeidsinschakeling voor jongeren onder de leeftijd van 27 jaar (zie ook de gedoogbrief van het ministerie van SZW voor nadere details)
• Verruiming bijverdiengrenzen (dit wordt alleen gedoogd voor jongeren tot 27 jaar)
• Maatschappelijke participatie
• Ondersteuning bij maatschappelijke participatie
• Recht op eigenstandig vormgeven participatie

Fase 3 – inwerkingtreding per 1 januari 2027

Op een aantal wijzigingen die in werking treden per 1 januari 2027 kunnen gemeenten in 2026 niet vooruitlopen.Deze wijzigingen vereisen meer voorbereiding of aanpassingen in systemen:

• Bijstandsnorm alleenstaande ouder zonder ALO-kop
• Bijstandsnorm voor hen met niet-rechthebbende partner
• Bufferbudget
• Ambtshalve toekenning individuele inkomenstoeslag

Daarnaast vallen de wijzigingen die samenhangen met het wetsvoorstel handhaving sociale zekerheid voorlopig ook onder fase 3. De verwachting is dat ook deze per 1 januari 2027 ingaan. Het gaat dan onder meer om:

• Generieke participatieplicht
• Maatschappelijke participatie
• Ondersteuning bij maatschappelijke participatie
• Recht op eigenstandig vormgeven participatie
• Verruiming tijdelijke ontheffingen
• Evenredigheidstoets bij toepassing dringende redenen
• Maatregelenbesluit en de wijzigingsbepalingen in het kader van handhaving

Zodra er meer duidelijk is over de onderdelen gekoppeld aan handhaving sociale zekerheid, brengen we jullie op de hoogte. Op de website van de VNG staat het gewijzigde schema met de wijzigingen. De kamerbrief en de gedoogde onderdelen staan op de site van de Rijksoverheid.