Leidraad monitoring vroegsignalering

Op basis van de gewijzigde Wgs zal vroegsignalering in beleidsplannen van gemeenten zijn opgenomen en mogelijk heeft de gemeente ook een specifiek projectplan opgesteld. Bij de uitvoering van zulke plannen, is op verschillende momenten een evaluatie mogelijk. Voor de Toolkit Evalueren & Innoveren heeft Schouders Eronder dit met een infographic in beeld gebracht.

Planevaluatie

Het valt altijd aan te bevelen om te beginnen met een planevaluatie voorafgaand aan de uitvoering van het plan. In de planevaluatie staat welke effecten van een nieuwe interventie worden verwacht. In de kennisbundel van Schouders Eronder (1) staat een handreiking om een planevaluatie te maken.

In deze leidraad focussen we op handvatten bij het opzetten en uitvoeren van een proces- en effectevaluatie. Als we kijken naar vroegsignalering van schulden door middel van signalen van betalingsachterstanden van vastelastenpartners kunnen we dit proces als volgt in kaart brengen.

Procesevaluatie

Bij een procesevaluatie staat de uitvoering centraal. Hieronder valt het in kaart brengen, monitoren en evalueren van de middelen, activiteiten en resultaten. Het uitvoeren van de procesevaluatie is van belang om te kijken of de huidige aanpak werkt om de beoogde resultaten te behalen, continu te kunnen leren en eventueel te kunnen bijstellen.

Effectevaluatie

Bij de effectevaluatie ligt de focus op de uitkomsten en effecten. In het geval van vroegsignalering kan nu ook de effectevaluatie in gang worden gezet. De benodigde informatie kan echter lastiger of pas op langere termijn verzameld worden. Hier komen we later uitgebreider op terug.

Als gemeenten de vraag krijgen waarvoor ze monitoring van vroegsignalering willen inzetten, is het meestal “om te kijken wat effectief is”. Maar wat is dan precies effectiviteit? Of wanneer is vroegsignalering succesvol? En wanneer kan een gemeente tevreden zijn over de gekozen aanpak? Dat hangt allemaal af van de gekozen doelstellingen en beoogde resultaten. Worden die behaald? Dan kan je spreken van succes of effectiviteit. Vergelijking met andere gemeenten/organisaties kan ook een waardevolle manier zijn om duiding te geven aan de resultaten.

Vanuit de wet Wgs is er een duidelijke doelstelling om problematische schulden te voorkomen, maar een gemeente kan ook zelf nadere doelstellingen hebben. Moet vroegsignalering vooral gericht zijn op het voorkomen of oplossen van schulden? Of gaat het om meer, om ook inwoners te leren kennen en andere problematiek te signaleren? Zorg dat je op voorhand scherp hebt wat de beoogde resultaten en effecten zijn, zodat je ook weet wat je moet monitoren om inzichtelijk te krijgen of deze behaald worden.

In het volgende hoofdstuk gaan we nader in op de verschillende onderdelen uit het hierboven weergegeven stroomschema. Om deze evaluatie te kunnen uitvoeren is het van belang om informatie te verzamelen. Hiervoor kunnen bepaalde indicatoren worden vastgelegd. Zulke indicatoren kunnen zowel kwantitatief (cijfers) als kwalitatief (gebaseerd op ervaringen) van aard zijn. Niet alle impact van de vroegsignalering van schulden is namelijk in cijfers uit te drukken. Zo kunnen bijvoorbeeld de ervaringen van inwoners belangrijk zijn om te meten of het beleid op vroegsignalering effectief is (indien hier specifieke doelstellingen bij zijn geformuleerd).

Een belangrijke informatiebron voor monitoring en evaluatie zijn registratiesystemen. Voor een zorgvuldige monitoring moet de registratie op orde te zijn. Als dat niet het geval is, kan de monitoring onjuiste en/of onvolledige gegevens bevatten, met als mogelijk gevolg verkeerde conclusies over de effectiviteit van het beleid. Om de registratie binnen de gemeente op orde te krijgen en te houden zijn er twee zaken van belang:

Capaciteit voor registratie: Er moet met de berekening van de caseload van de professionals rekening worden gehouden dat een deel van hun werkzaamheden bestaat uit het registreren van bijvoorbeeld de gesprekken met inwoners. 

Aandacht voor registratie: Professionals moeten op de hoogte zijn over het belang van registratie. Neem de professionals die registraties uitvoeren mee in de gestelde doelen van vroegsignalering van schulden en de informatie die verzameld moet worden om deze doelen te monitoren. Het maken van afspraken over eenduidige registratie is hierbij ook van belang.

De volgende hoofdstukken gaan dieper in op de wijze van registreren om te zorgen voor volledige en goed vergelijkbare data.

Bij het monitoren en evalueren van vroegsignalering kan het zinvol zijn om ook te kijken hoe andere gemeenten de vroegsignalering aanpakken en welke resultaten zij behalen. Op deze manier kunnen gemeenten van elkaar leren en succesvolle werkwijzen ook breder inzetten.

Op de website van de projectgroep Vroegsignalering landt in Nederland staan enkele voorbeelddocumenten.

Daarnaast biedt de Divosa Monitor Vroegsignalering Schulden de mogelijkheid om de cijfers van jouw gemeente te vergelijken met het landelijke gemiddelde of dat van vergelijkingsgroepen. Belangrijk hierbij is om vergelijking van cijfers als een aanknopingspunt te zien voor verdieping. Verschillen kunnen inzicht bieden in uiteenlopende werkwijzen of andere verklaringen hebben, en hoeven niet direct te betekenen dat de ene gemeente het beter doet dan de andere. 

Advies is dan ook om cijfers te gebruiken om met elkaar in gesprek te gaan. Divosa, NVVK en VNG Realisatie organiseren regelmatig bijeenkomsten over bepaalde thema’s rondom vroegsignalering. Maar ook gemeenten zelf kunnen intiatieven nemen, bijvoorbeeld om regionaal ervaringen uit te wisselen of samen met gemeenten die op basis van andere kenmerken vergelijkbaar zijn.

Het al dan niet behalen van doelstellingen en prestatieafspraken is tevens onderdeel van het democratisch proces. Het college van B&W zal op de hoogte willen blijven over de voortgang van bijvoorbeeld de resultaten van vroegsignalering. In de praktijk gebeurt dit via de wethouder die schuldhulpverlening in zijn portefeuille heeft.

Naast het college zal de gemeenteraad vanuit haar kaderstellende en controlerende taak op de hoogte gehouden moeten worden over de voortgang van vroegsignalering. Hierover kunnen specifieke afspraken gemaakt worden: denk aan speciale rapportages of een bijpraatmoment. Gebruikelijk is om voortgangsinformatie mee te nemen in P&C-cyclus van de gemeente (begroting en jaarrekening of voorjaars- en najaarsnota).

De Divosa Monitor Vroegsignalering Schulden – in de vorm van een dashboard waarop je inzicht krijgt in cijfers van jouw gemeente, bijeenkomsten en publicaties – ondersteunt gemeenten om de monitoring van de vroegsignalering zo efficiënt en effectief mogelijk in te richten én zorgt ervoor dat gemeenten van elkaar kunnen leren om zo gezamenlijk ‘good practices’ op te bouwen.

De gegevens die beschikbaar zijn via het dashboard worden bij gemeenten opgehaald uit de systemen van Inforing (Nu: Xxllnce) (RIS matching, RIS Vroegeropaf) en BKR (VPS) en aangevuld middels een vragenlijst die gemeenten invullen. Voor de data uit RIS en VPS geldt dat wat er zichtbaar is op het dashboard, afhangt van de registratiewijze in deze systemen. We geven in het volgende hoofdstuk daarom ook enkele aanbevelingen voor eenduidige registratie die bijdraagt aan goede datakwaliteit.

Deelname aan de Monitor Vroegsignalering is kosteloos voor gemeenten. Bij deelname krijg je toegang tot een dashboard waarop je inzicht krijgt in cijfers van jouw gemeente. Daarbij kan je de cijfers vergelijken met andere gemeenten. Daarnaast kan je deelnemen aan bijeenkomsten. Door deel te nemen aan de monitor draag je als gemeente bij aan het verder representatief maken van de landelijke cijfers rondom de uitvoering van vroegsignalering.

Zodra jouw gemeente is aangemeld worden automatisch cijfers vanuit VPS (BKR) of RIS (Xllence) aan Divosa aangeleverd. Hiervoor hoef je niets te doen. Je wordt alleen gevraagd om als gemeente twee keer per jaar een vragenlijst in te vullen.

Aanmelden kan via het online aanmeldformulier.

In het volgende hoofdstuk wordt bij de verschillende onderdelen van monitoring aangegeven welke informatie je terug kan vinden op het dashboard van de Divosa Monitor Vroegsignalering Schulden. In bijlage 1 is een tabel opgenomen met daarin alle informatie op een rij die terug te vinden is in het dashboard.

Vergelijkingen maken

Op dit moment is het mogelijk om in het dashboard te vergelijken tussen cijfers van jouw gemeente(n), het landelijk gemiddelde en verschillende vergelijkingsgroepen. Er kan worden vergeleken op basis van verschillende kenmerken zoals studentenstad, arbeidsmarktregio of provincie. Vergelijkingen kunnen zinvol zijn om de eigen cijfers verder te duiden en/of ook interessante aanpakken bij andere gemeenten te ontdekken.

Om zinvolle vergelijkingen te kunnen maken is het belangrijk dat de registraties (input) voldoende overeenkomen. Bij de meeste gemeenten zijn één tot vijf personen verantwoordelijk voor registraties in RIS of VPS. In sommige gemeenten is er zelfs sprake van een groter team dat deze registraties doorvoert. Het is daarom aan te bevelen om duidelijke afspraken te maken over wat wordt vastgelegd en hoe dat moet gebeuren.

Uit analyse van cijfers uit RIS en VPS over 2021 blijkt dat er verschillen zijn in de wijze van registratie en om welke informatie het gaat. Hieronder volgen enkele aanbevelingen voor eenduidige registratie.

In dit hoofdstuk geven we handvatten hoe je aan de slag kan gaan met monitoring en evaluatie van het proces van vroegsignalering en de effecten zoals bezien vanuit de doelstellingen van de Wgs en neveneffecten.

Het doel van de wetgever is om problematische schulden te voorkomen. Dat gebeurt met behulp van vroegsignalering. Het gewenste resultaat hierbij is dat inwoners hulp aanvaarden of zélf actie ondernemen om de betalingsachterstand(en) op te lossen.

De onderliggende aanname is dat het vroegtijdig aanbieden van passende hulp een oplossing biedt voor schulden / betalingsachterstanden voordat er problematische schulden ontstaan. Het uiteindelijk gewenste effect is dan ook minder inwoners met problematische schulden.

Een belangrijk onderdeel van monitoring en evaluatie is het verzamelen en ordenen van informatie. We geven in dit hoofdstuk suggesties welke informatie je zou kunnen verzamelen rondom middelen, activiteiten, resultaten, uitkomsten en effecten. Hierbij geven we ook aan welke informatie je kunt terugvinden op het dashboard van de Divosa Monitor Vroegsignalering Schulden. Voor alle informatie geldt dat het aan te bevelen is om dit periodiek in beeld te brengen (bijv. op maand- of kwartaalniveau) om zicht te hebben op veranderingen.

Voor alle onderdelen van het monitoren en evalueren van Vroegsignalering is het zinvol om ook te kijken naar achtergrondkenmerken van betrokken inwoners. De veronderstelling bij het proces van vroegsignalering is om met deze werkwijze inwoners te bereiken die anders niet of pas veel later in beeld zouden komen. Maar is dit ook het geval?

Het valt aan te bevelen om in eerste instantie informatie te verzamelen over de inwoners die al hulp krijgen van de gemeente. De kenmerken van deze groep kun je vervolgens vergelijken met de achtergrondkenmerken van inwoners van wie vroegsignalen worden ontvangen. Een belangrijke indicator hierbij is ook:

• Aantal signalen/melding waarvan inwoner al bekend bij schuldhulpverlening.

Vervolgens kan gekeken worden naar de achtergrondkenmerken van de groep waarmee wel contact gelegd wordt versus de groep waarmee dat niet lukt, en zo ook met de groep die wel hulp accepteert versus de groep die dat niet doet. 

Voorbeelden van achtergrondkenmerken die bijgehouden kunnen worden:

• Leeftijd 
• Huishoudsamenstelling (nog niet in RIS/VPS en Divosa Monitor)
• Aanwezigheid minderjarige kinderen
• Aantal signalen per melding
• Hoogte van schuldbedrag van signalen
• Postcode gebied (niet in Divosa Monitor)

Het is belangrijk om bij deze vergelijkingen steeds met de juiste referentiegroep te werken. Bijvoorbeeld: om een beeld te krijgen van de groep waarmee wel of geen contact is gelegd, is het zinvol om een uitsplitsing te maken op de wijze waarop het hulpaanbod is overgebracht. Vergelijk dus contact via huisbezoek met alle inwoners waarbij een huisbezoek is gedaan, niet met alle inwoners waarvan een signaal is binnengekomen.

Met behulp van bovengenoemde analyse op basis van achtergrondkenmerken, kan de aanpak geëvalueerd en bijgestuurd worden. Let op: achtergrondkenmerken zijn niet altijd een verklarende factor voor het wel of niet bereiken dan wel accepteren van hulp. Het kan echter wel richtinggevende inzichten bieden voor welke groepen mogelijk problemen ervaren.

Het in kaart brengen van de middelen en activiteiten is belangrijk om duiding te kunnen geven aan de resultaten. Een toenemend aantal signalen kan bijvoorbeeld komen doordat er meer overeenkomsten zijn afgesloten met vastelastenpartners. Wanneer er meer signalen binnenkomen, maar de capaciteit om deze op te volgen gelijk blijft, is het mogelijk dat het percentage inwoners dat hulp heeft geaccepteerd is gedaald. Let op: het is niet altijd zo dat één aspect een volledige verklaring biedt (causaal verband), maar hoe meer informatie je hebt, hoe beter je ontwikkelingen kan duiden.

Signalen van vastelastenpartners 

Het proces van vroegsignalering staat of valt bij de (kwalitatief goede) aanlevering van signalen door vastelastenpartners (VLPs). Onderdeel van monitoring en evaluatie kan ook zijn om de samenwerking met deze partijen te evalueren. In het kader van monitoring en evaluatie is het zinvol om de volgende informatie te verzamelen:

• Percentage VLPs in de gemeente waarmee overeenkomsten lopen
• Aantal signalen dat naar type VLP / lokale VLPs
• Continuïteit van aanlevering van verschillende partners
• De mate waarin signalen volledige informatie bevatten
• Aantal signalen dat wordt afgekeurd
• Ervaringen met betrekking tot de samenwerking met VLPs (knelpunten / succesfactoren)

Hulpaanbod

Naast de signalen is het andere belangrijke middel het hulpaanbod van de gemeente. Informatie die hierbij verzameld kan worden: 

• Overzicht van beschikbaar hulpaanbod
• Overzicht van partijen betrokken bij het leveren van het hulpaanbod
• Hoeveel budget / capaciteit voor het aanbieden van het hulpaanbod
• Aantal fte dat werkzaam is voor vroegsignalering

Onder activiteiten kan de gemeente aan de slag met monitoren en evalueren van hetgeen daadwerkelijk gedaan wordt met de middelen (signalen, hulpaanbod, medewerkers). Het belangrijkste om hierbij in kaart te brengen is:

Hoe wordt het hulpaanbod overgebracht?

Hierbij kan je een onderscheid maken tussen het gekozen afwegingskader / de prioritering en hoe zich dit vertaalt in de praktijk. Bijvoorbeeld: er is gekozen voor het sturen van een SMS aan jongeren met één signaal. In de praktijk blijkt dat bij ongeveer 40% van de signalen van jongeren geen telefoonnummer beschikbaar is. Deze jongeren ontvangen dan een brief. Daarnaast is het belangrijk om ook in kaart te brengen wat de afwegingen zijn geweest bij het prioriteren van de opvolging van signalen. Welke rol speelt budget? Welke rol speelt personele capaciteit? Welke rol spelen de beschikbare contactgegevens van signalen? Etc.

Informatie die verzameld kan worden om activiteiten in beeld te brengen:

• Aantal contactpogingen per melding
• Aantal contactpogingen naar type contactpoging
• Aantal meldingen waarbij een hulpaanbod is gedaan
• Aantal meldingen waarbij er contact is geweest met de inwoner (naar type contactpoging)
• Kenmerken van inwoners waarmee contact is gelegd
• Aantal uren besteed aan opvolgen van signalen in relatie tot aantal bereikte inwoners
• Aantal uren besteed aan opvolgen van signalen in relatie tot wijze van opvolging
• Ervaringen van professionals vroegsignalering
• Ervaringen van benaderde inwoners

Een aantal van bovenstaande punten valt terug te zien in de systemen RIS/VPS en dus ook de Divosa Monitor. Andere informatie kan je zelf als gemeente gaan verzamelen. In de bijlage vind je een overzicht waar de bovengenoemde informatie al dan niet te vinden is.

Samenwerking met uitvoerende partijen

Vroegsignalering van schulden is in veel gemeenten in een apart team of project belegd. Bij verschillende gemeenten is gekozen om het opvolgen van signalen door een wijkteam of maatschappelijk werk te laten uitvoeren of dit gezamenlijk op te pakken. Het is dan belangrijk om deze partijen te betrekken bij het monitoringsproces. Zorg dat voor iedereen duidelijk is waarom wordt gemonitord, welke informatie daarvoor verzameld moet worden en wat nodig is om die informatie te verzamelen. 

Naast de gezamenlijke monitoring van de gestelde doelen, is het ook zinvol om de afspraken die zijn gemaakt met de uitvoerende partijen te monitoren. Worden alle signalen opgevolgd? Is het duidelijk waarom bepaalde signalen niet worden opgevolgd? Welke afspraken zijn er over hoe vaak getracht moet worden om een inwoner te bereiken voordat het dossier wordt afgesloten? Worden die nagekomen? Etc.

Bij het monitoren van de resultaten van het proces van vroegsignalering wordt primair gekeken naar de acceptatie van het hulpaanbod. Een ander mogelijk resultaat is dat een inwoner zelf stappen onderneemt om de betalingsachterstand op te lossen. Als gemeente kan je registreren dat een inwoner zegt dat te gaan doen en dit koppelen aan het wel of niet opnieuw ontvangen van een signaal op dat adres.

De gemeente kan het aantal terugkerende signalen monitoren door bijvoorbeeld de volgende informatie te verzamelen:

• Aantal inwoners waarbij een interventie is ingezet die zich na een bepaalde termijn weer melden voor financiële ondersteuning bij de gemeente.
• Aantal terugkerende vroegsignalen op hetzelfde adres binnen een bepaalde termijn (uitgesplitst naar uitkomst van eerdere opvolging van het signaal). 
• Voor een termijn korter dan zes maanden zijn deze gegevens zichtbaar in de systemen RIS en VPS. Voor VPS geldt dat recidive als zodanig worden aangemerkt binnen zes maanden, maar dat voor het “matchen” van opeenvolgende signalen twee maanden wordt teruggekeken.
• Als een inwoner zegt de schuld zelf op te lossen, kun je bekijken of de hoogte van de schulden in de loop van de maanden afneemt (wanneer een inwoner toch weer wordt gemeld).

Om de resultaten van vroegsignalering goed te kunnen monitoren, is het van belang vast te stellen wanneer welk resultaat bereikt is. Zorg dat hierover binnen de gemeente(n), met professionals die registraties uitvoeren, duidelijke afspraken over zijn. Hieronder volgen enkele handvatten.

Wanneer is er sprake van hulpacceptatie?

In principe kan ervan worden uitgegaan dat wanneer de professional vroegsignalering ondersteuning aanbiedt, dit als hulpacceptatie kan worden aangemerkt. Het kan hierbij ook gaan om doorverwijzing naar ander type hulpverlening. We hebben gemeenten om voorbeelden gevraagd van situaties waarin er twijfel is of dat moet worden geregistreerd als hulpacceptatie. Hieronder volgen enkele voorbeelden met daarbij een richtlijn.

Het is niet altijd zo dat een inwoner direct ingaat op het eerste hulpaanbod. In sommige gevallen is er wel contact maar wil een inwoner geen hulp. Eén tip van een gemeente is om bij een telefoongesprek de inwoner het nummer op te laten slaan waarmee wordt gebeld. Zo kan de inwoner makkelijk op een later moment nog eens contact opnemen. In andere gevallen zal een inwoner pas een tijd later reageren op een schriftelijk hulpaanbod. Als wel duidelijk is dat de inwoner op een later moment hulp wil naar aanleiding van vroegsignalering, is het advies om dit alsnog in RIS of VPS te registreren indien het nog mogelijk is het dossier hiervoor opnieuw te openen. 

Welk type hulp wordt geboden?

Naar aanleiding van een uitvraag in het kader van de Divosa Monitor Vroegsignalering zien we verschillen in de wijze waarop gemeenten het type hulp registreren. Om goede vergelijkingen te kunnen maken tussen gemeenten is het zinvol om op een vergelijkbare wijze te registreren. Inzichten in het type hulp dat wordt geboden, zijn met name relevant als indicator of er sprake is van het vroegtijdig bereiken van de inwoner. Immers als er nog geen hoog opgelopen schulden zijn, dan is minder zware ondersteuning nodig.

In het kader van de Monitor Vroegsignalering wordt onderscheid gemaakt tussen een “quick fix” en “verwijzing”. Bij een quick fix wordt de inwoner binnen de 30 dagen van incassostop na hulpacceptatie geholpen, bijvoorbeeld door een gesprek over de mogelijkheden om zelf de betalingsachterstanden op te lossen. Enkele voorbeelden van andere mogelijke acties  in het kader van een “quick fix”:

• hulp bij het ordenen van de administratie; 
• het voeren van een budgetadviesgesprek; 
• geven van informatie en advies over het zelfstandig bereiken van duurzaam financieel evenwicht zonder gebruik te maken van schuldhulpverlening of andere vormen van financiële dienstverlening; 
• hulp bij het aanvragen van toeslagen en andere inkomensondersteunende voorzieningen;
• de berekening van de beslagvrije voet;
• (helpen bij) het maken van betalingsafspraken met crediteuren.

Ook in het geval de vroegsignaleerder voor deze acties doorverwijst naar een collega, kan het gaan om een quick fix. Er is sprake van “verwijzing” als er een langer hulptraject komt waarbij een overdracht plaatsvindt van een professional vroegsignalering naar een andere hulpverlener. Dit kan ook gaan om een doorverwijzing naar flankerende hulp (niet financieel).

Het meest ingewikkelde deel van monitoring van vroegsignalering zit in het deel van “uitkomst” en “effect”. Hiervoor dient namelijk informatie verzameld te worden die buiten “het proces van vroegsignalering” valt. Daarnaast is het lastig om uitkomsten en effecten direct te koppelen aan het proces van vroegsignalering. Immers er zijn verschillende externe factoren die ook van invloed kunnen zijn op een indicator zoals “percentage inwoners met problematische schulden”, denk bijvoorbeeld aan de stijgende inflatie.

Bij uitkomsten kan worden gekeken naar de mate waarin de geboden hulp daadwerkelijk heeft geleid tot opgeloste schulden / betalingsachterstanden. Informatie die kan worden verzameld om hier een beeld van te krijgen:

• Aantal inwoners geholpen met een quick fix
• Aantal gestarte trajecten schuldhulpverlening
• Aantal afgeronde trajecten schuldhulpverlening
• Aantal inwoners die doorverwezen zijn naar maatschappelijke partners en daadwerkelijk hulp hebben gekregen
• Aantal inwoners dat gebruik maakt van schuldhulpverleningsproducten (zoals stabilisatie, budgetbeheer, budgetcoaching, herfinanciering, betalingsregeling, DFD, schuldbemiddeling, saneringskrediet, WSNP)

Afhankelijk van de doorverwijzing die gedaan wordt, zal informatie over het vervolgtraject ook door of bij samenwerkingspartners opgehaald moeten worden, om te weten te komen of de geboden hulp passend was en heeft geleid tot de gewenste uitkomst. Denk bij samenwerkingspartners aan maatschappelijk werk, wijkteam, kredietbank maar ook lokale VLPs. Het valt aan te bevelen om hierover afspraken te maken en gezamenlijk na te denken over de opzet van monitoring en evaluatie.

Ook de samenwerking zelf kan onderdeel zijn van monitoring en evaluatie. Naast de frequentie van contact en doorverwijzing, kunnen ervaren knelpunten en succesfactoren in de overdracht van vroegsignaleerders naar schuldhulpverlening / maatschappelijke partijen in kaart worden gebracht. Dit is iets wat met name uit gesprekken met de betrokkenen gehaald zou kunnen worden.

Ervaringen van inwoners

Een belangrijke informatiebron voor het monitoren of de geboden hulp als passend is ervaren en heeft geleid tot het oplossen van betalingsachterstanden, zijn inwoners zelf. Hiervoor zou een enquête opgezet kunnen worden waarin vragen rondom klanttevredenheid meegenomen worden. Zo kunnen inzichten verkregen worden over de ervaringen van de inwoners met de wijze waarop de hulp werd aangeboden (ongeacht of men de hulp heeft geaccepteerd).

Klanttevredenheid kan achteraf worden gemeten door inwoners te bevragen op hun ervaringen. Wanneer dit gebeurt door iemand anders dan de vroegsignaleerder kan de kans op sociaal wenselijke antwoorden afnemen. Tegelijk is het risico groot dat er veel non-respons (geen reacties) is. Ook het bijhouden van het aantal klachten kan een indicator zijn in relatie tot klanttevredenheid.

Daling problematische schulden

Als laatste wil je als gemeente in beeld brengen of het proces van vroegsignalering het gewenste effect heeft opgeleverd: minder inwoners met (problematische) schulden. Hiervoor is het van belang dat er in de eerste plaats cijfers verzameld worden. 

Het CBS verzamelt cijfers over inwoners met geregistreerde problematische schulden. Deze cijfers geven een indicatie aangezien ze gebaseerd zijn op een selectie van schuldeisers/registratiebronnen (o.a. Belastingdienst, DUO, BKR, WSNP). Als gemeente kan je hierover zelf ook informatie verzamelen, bijvoorbeeld door een enquête onder inwoners, cijfers van kredietbanken, BKR etc. 

Bepaalde indicatoren kunnen ook een signaalfunctie hebben voor de omvang van problematische schulden in de gemeente. Denk hierbij aan:

• Aantal huisuitzettingen in de gemeente
• Aantal afsluitingen van water en/of energie (op te vragen bij drinkwaterbedrijf of regionale netwerkbeheerder(s))
• Aantal inwoners geregistreerd in regeling wanbetalers CAK 
• Hoogte van de schulden bij aanvang schuldhulpverlening
• Aantal schuldeisers bij aanvang schuldhulpverlening
• Bijstandsdichtheid (1)

Neveneffecten vroegsignalering

Vroegsignalering van schulden kan voor gemeenten op meerdere fronten van meerwaarde zijn. Zo kan de gemeente op basis van vroegsignalen meer leren over haar inwoners.  Bijvoorbeeld in hoeverre inwoners in staat zijn om de vaste lasten te betalen, of hoe de situatie is waarin inwoners leven. Ook kan een tot dan toe onbekende doelgroep in beeld komen bij de gemeente. Vroegsignalering kan zo leiden tot het signaleren van problemen op andere leefgebieden. Meerdere problemen zouden op die manier tijdig ontdekt en aangepakt kunnen worden waardoor geen grotere problematiek ontstaat. Ook kan vroegsignalering bijdragen aan de zichtbaarheid van de gemeente en de bekendheid dat de gemeente ondersteuning kan bieden. In dat opzicht is het ook een proces van de lange adem.

Inzicht in andere problematiek

Door vroegsignalering kan de gemeente inzicht krijgen in de problematiek van de inwoner op andere leefgebieden dan financiën: verslaving, psychische gezondheid, huisvesting etc. Om in het kader van vroegsignalering een beeld hiervan te krijgen, kan de volgende informatie worden verzameld:

• Aantal doorverwijzingen naar niet financiële hulp
• Uitsplitsing naar het type niet financiële hulp

Leren over inwoners

Er zijn verschillende achtergrondkenmerken waarop de gemeente kan monitoren om een beter beeld te krijgen welke inwoners te maken hebben met schuldenproblematiek, ongeacht of de inwoner bereikt wordt of hulp heeft geaccepteerd. Het is hierbij zinvol om niet alleen ééndimensionaal te kijken naar bepaalde achtergrondkenmerken maar om deze ook met elkaar te verbinden. Dit kan een goed startpunt zijn voor andere preventie-activiteiten. Denk hierbij aan:

• Leeftijd
• Geslacht
• Gezinssamenstelling
• Inkomstenbron inwoner
• Wijken/postcode gerelateerd
• Specifieke doelgroepen (bijv. bijstandsgerechtigden of statushouders)